ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Да, имате право, телото станува знак и слика, неговиот изглед делува како метафора за висината на банковната сметка и на крајот на краиштата за моќта на субјектот.

Стегнатата рака при средба веќе не е перцепција на другото тело, туку формален чин, знак.

7.  Адвокатот може да го заменува адвокатски стручен соработник со положен правосуден испит, кој има засновано работен однос кај него – само пред суд од прв степен, за спорови чија вредност не надминува 1.000.000 МКД, и тоа со согласност на странката (чл. 86, ст.3 од ЗПП).

6.  Работникот и работничкиот претставник имаат право на синдикално образование, согласно со колективен договор.

Работодавачот може да исплати, на товар на другиот обврзник, надоместок за платата – исто така, и во случај ако така е одредено со закон или друг пропис.

Работникот кој се образува, дошколува или оспособува во согласност со ЗРО, како и работникот кој се образува, дошколува или оспособува од сопствен интерес, има право на платено отсуство од работа заради полагање на испити (чл. 155, ст.1 од ЗРО).

5.  Должност на претседателот на советот, односно судијата поединец е да се грижи предметот на спорот сестрано да се претресе, но постапката поради тоа да не се одолжува, така што расправата по можност да се доврши на едно рочиште (чл. 297, ст.2 од ЗПП). Постапката пред судот се уредува со закон и се заснова врз след- ниве начела:... – судење во разумен рок (чл. 10, ст.1, ал.3 од ЗСуд).

Архивскиот број под кои е заведен предметот во Основниот суд Скопје I – Скопје е: IV П.бр. 1352/00. 2.  Работниците имаат право – по свој слободен избор – да основаат синдикат и во него да се зачленуваат, под условите пропишани со статутот или правилата на тој синдикат.

Инвалидот кој е оспособен за одделни работи, се смета дека има здравствена способност за 145 склучување на договор за вработување за тие работи (чл. 19, ст.3 од ЗРО).

Ако работникот не може да ја врши работата поради виша сила, има право на половина од платата, на која инаку би имал право, ако би работел.

Осигуреникот со преостаната работна способност за кого е утврдено дека не е способен за работа со полно работно време на својата работа или на друга соодветна работа, со или без преквалификација или доквалификација – има право да работи на својата работа или на друга соодветна работа со работно време кое одговара на неговата преостаната работна способност, но не помалку од половината од полното работно време (чл. 48, ЗПИО).

Странката која смета дека надлежниот суд го повредил правото на судење во разумен рок, има право да поднесе барање за заштита на правото на судење во разумен рок до Врховниот суд на РМ.

Во тој случај одговорното лице кое му го исплатило надоместот на оштетениот има право да го бара целиот негов износ од имателот.

Судот ќе се откаже од изведувањето на докази ако износот потребен за намирување на трошоците не биде положен во рокот што ќе го определи судот (чл. 147, ст.1 и 3 од ЗПП).

Ако судот не може врз основа на изведените докази со сигурност да утврди некој факт, за постоењето на фактот ќе заклучи со примена на правилата за товарот на докажувањето [onus probandi] (чл. 208, ЗПП).

Во согласност со потребите на образованието, дошколувањето или оспособувањето на работниците работодавачот има право работникот да го упати на образование, дошколување или оспособување, а работникот има право и сам да се пријави. (чл. 154, ст.4 и ст.2 од ЗРО).

Синдикалните претставници имаат право кај работодавачот да ги штитат и промовираат правата и интересите на членовите на синдикатот.

Ликвидаторите, во рамките на својот делокруг, ги имаат правата и должностите на органот на управување.

Но, до покрупни промени во оваа сфера дојде дури со носењето на новиот ЗРО (2005) – а со неговите подоцнежни измени единствено, мали интервенции и тоа главно од технички и терминолошки карактер, беа направени со првата (чл. 20-22, ЗИДЗРО/авг.08), со четвртата (чл. 21, ЗИДЗРО/окт.09) и со седмата новела (чл. 20, ЗИДЗРО/септ.10). а) Па така, од оваа заштитна работничка сфера, беа избришани неколку експлицитни одредби: – меѓу нив беше и онаа која предвидуваше дека, во остварувањето на поединечните права од работниот однос, работникот има право да бара заштита кај работодавецот, пред надлежниот суд, синдикатот, инспекциските органи и други органи –  во согласност со закон (чл. 143, ЗРО/03 – ПТ).

Во РМ странските организации работат во согласност со одредбите на овој закон – освен ако, со ратификуван меѓународен договор, поинаку не е уредено (чл. 38, ЗЗФ).

Преостаната работна способност постои кога осигуреникот, кај кого е утврдено намалување на работната способност, може да работи најмалку со половина од полното работно време на работното место на кое работел пред настанувањето на инвалидноста или може да работи полно работно време на друго работно место – со или без преквалификација или доквалификација (поранешен чл. 42, ЗПИО).

Вештакот има право на надоместок на патните трошоци и на трошоците за исхрана и ноќевање, на надоместок на загубената заработка и на трошоци за вештачење, како и право на награда за извршеното вештачење (чл. 241, ст.1 од ЗПП).

Правата врз основа на преостанатата работна способност се остваруваат без оглед на навршениот пензиски стаж (чл. 60, ЗПИО).

При одлучувањето за граѓанските права и обврски и при одлучувањето за кривичната одговорност, секој има право на правично и јавно судење во разумен рок пред независен и непристрасен суд основан со закон (чл. 6, ст.2 од ЗСуд).

Доколку доверителот не ја плати цената за администрирање на предметот пред започнувањето со извршните дејствија извршителот има право да му го врати барањето за извршување во примерен рок (чл. 3, ст.6 од ИТ).

Вработен има право да одбие извршување на работа доколку претходно не е информиран за сите можни опасности и штетности, или ако работодавачот не го обезбеди пропишаниот здравствен преглед.

Судијата има право на годишен одмор во траење од 26 работни дена (чл. 72, ст.1sq и ст.5 од ЗСуд). 6.  Со денот на отворањето на стечајната постапка договорите за вработување склучени меѓу работникот и работодавецот- должник престануваат [по сила на закон].

Ако тоа го бара ликвидацијата, тие можат да склучуваат и нови зделки на друштвото во ликвидација.

Вработените [во НВО секторот] имаат право на плата и надоместоци во согласност со закон и колективен договор – но, поради неспојливоста на функциите, тие не можат 120 да бидат членови на органот за надзор на организацијата (в. чл. 50, ст.5 и чл. 78, ст.2 од ЗЗФ).

Синдикатите кои имаат членови вработени кај одреден работодавач можат да именуваат или изберат еден или повеќе синдикални претставници кои ќе ги застапуваат кај тој работодавач.

Под нестручно и несовесно вршење на судиската функција се подразбира незадоволителна стручност или несовесност на судијата што влијае на квалитетот и ажурноста во работењето, и тоа:... – постапување со предметите спротивно на начелото за судење во разумен рок, односно одол- жување на судската постапка без постоење на законски основ (чл. 75, ст.1, ал.4 од ЗСуд).

Вработениот има право да одбие извршување на работа и доколку е изложен на непосредна опасност по здравјето или по животот, кога не се спроведени безбедносните мерки и да побара нивно отстранување.

Откако конечно ќе се обезбедеше соодветниот соговорник, со него се потпишуваше писмен договор за соработка според кој тој имаше право слободно да одлучи дали податоците кои ни ги дава треба да се анонимни, или пак имаме дозвола да ги објавуваме во целост – сосе имињата и презимињата на учесниците.

По барање од странката судот може, со решение, да му наложи на вештакот да ги надомести трошоците што ги предизвикал со своето неоправдано недоаѓање или со неоправданото одбивање да врши вештачење (чл. 240, ст.1, 3-4 од ЗПП).

Осигуреникот кај кого постои преостаната работна способност има право на: 1) работа со скратено работно време; 2) распоредување, односно вработување на друга соодветна работа и 3) преквалификација или доквалификација (чл. 47, ст.1 од ЗПИО).

Нарушувањето на здравјето при работа не смее да влијае врз платата на вработените ниту да ја повреди нивната економска и општествена положба (чл. 16, ЗБЗР).

Работникот има право на платен годишен одмор од најмалку 20 работни дена а, пак, инвалид и работник со најмалку 60% телесно оштетување –  имаат право на уште три работни дена годишен одмор (чл. 137, ст.1 и 3sq од ЗРО).

Ликвидаторите се должни да ги довршат зделките што се во тек, да ги наплатат 241 побарувањата на друштвото, да го упаричат другиот имот и да ги намират обврските спрема доверителите.

Татко ми, впрочем како придојденик во градот, без рода и блиски, ако се исклучат козите, тие туѓи организми во семејството кои со времето толку соживејаа и станаа дел од него имајќи го на ум брат ми партиец, сметаше дека не е толку мудро да се мешаме во политиката на домородците, зашто и кога ќе имаме право за некоја работа, тешко сите да ни поверуваат.

Има право, заклучувам и за миг овој чин меѓусебно уништување го доживувам како голема претстава во која мојата улога избива во главна.

Јас се согласувам со него. Формално тој има право.

„Има право Нико Кочов“, продолжи да зборува тој, „не можел Никола, убиен на начин на каков што бил убиен, да лежи крај олтарот.

Во едно нешто има право оној новинарски палјачо од „Ел Тиемпо”, таков е Цви: крут, тврдоглав, нефлексибилен.

Има право Боце кога вели дека седмиот ангел труби, самиот тоа го чувствуваше, но зошто нејќеше да ѝ погледа на вистината в очи - од некаква жалост, не за себе.

Хм, имаш право. Гледам: дојде ден и компири да немаме.

- „Со другарите се дозборев...“ ќе речам. „И јас имам право да се дозборувам.“

Ѓорче им раскажа каква е положбата во Бугарија: — Народот со симпатии ја следи нашата борба и готов е да ни притекне во помош, но правителството се изговара дека се најдува во тешка политичка положба и не позволува никаква акција во наша полза.

— Војводите! — со иронија го произнесе Толе звучното име — војводи!

— Си има право човекот!

— Е, море имаш право, Толе, и главата да ми а скршиш со бардакот, токо да ли е само до мене кривицата.

Оти има по планините лоши луѓе како Толета шо го рече сам, та го знајте и вие, го знае и царот.

Жими вера и имаат право. Таков магаршчилак да се токмит кај нас, а ние да не знаеме и да не кажеме, навистина за бесење сме.

Жан: Јас сум газда, имам право на акција. (на Рафал и Скот) Што е со вас другите, ние немаме ништо со неговото убиство на Американката.

Таквите “уметници” (вклучувајќи ги и „поетите“) имаат право само на една “аналогија”: наликуваат на лемурите од сликите на Бош. Hieronymus Bosch Margina #26-28 [1995] | okno.mk 169 okno.mk | Margina #26-28 [1995] 170 Margina #26-28 [1995] | okno.mk

Имаш право. Ние всушност и го применуваме, зашто ни го диктира организмот.

- А можеби имаш право, оваа работа бара коњска енергија.  - Јас ти реков: бадијала седам, бадијала не работам.

Навистина, Милан имаше право. Рози сега стана поголем дел од Даниел отколку кога беше жива.

Отстранување од работа Кај отстранувањето од работа од кај работодавачот до донесување на одлука за отказ на договорот за вработување дојде до суштинско намалување на висината на платата која рабтоникот треба да ја прима за периодот додека е отстранет од работното место и таа сега изнесува 50% од платата која работникот ја примил претходниот месец (чл. 1 од ЗИЗРО/ апр.10), во споредба со претходното законско решение кое нормираше дека работникот има право на цела плата додека е отстранет од работа. 3.

Доколку работодавачот не донесе одлука по приговорот во рок од 8 дена од неговото поднесување или кога работникот не е задоволен од одлуката донесена по приговорот има право во рок од 15 дена од добивањето на одлуката по приговорот да поведе работен спор пред надлежен суд (чл. 30 од ЗИДЗРО/фев.13);

33 Измената на чл. 213-б која претходно регулираше дека сите 9 члена на Комисијата се избираат по предлог на Владата, а синдикатите и асоцијациите на работодавачите имаат право да определат свој претставник кој само ќе присуствува на работата, е директна консеквенца на Одлука У.бр. 263/2009 на Уставниот суд, кој нотира дека во ваков случај „одлуките за изборот донесени во Комисијата по својата суштина не би биле одраз на објективизиран пристап во одлучувањето на социјалните партнери во трипартитниот однос во економско-социјалната сфера во општеството“.

2. Права и обврски на работникот а) До кратење на дотогашните права на работникот дојде со измените од февруари 2013 година, кога рокот во кој работникот има право на приговор до работодавачот против одлуката за отказ на договорот за вработување беше скоро двојно(!) намален, од 15 на 8 дена од денот на добивањето на одлуката за отказ на договорот за вработување.

Со ваквата измена дојде до намалување од цели 8 часа(!) на минималниот период за одмор и уште еднаш се покажа генералната, негативна прогресија, при измените во трудово-правната материја; г) со усогласувањето на прописите од ЗРО и ЗПИО,30 се предвиде дека работникот кај кого е утврдена намалена работна способност за 50%, согласно прописите за пензиско и инвалидско осигурување, има право на скратено работно време или да биде распределен на друга соодветна работа, со право на плата согласно со колективен договор (чл. 29 од ЗИДЗРО/фев.13). 7.

После измената, надлежноста на инспекторот се продлабочува т.е. дополнително се дефинира и тој во согласност со закон заради отстранување на утврдените неправилности инспекторот има право и обврска на субјектот на надзорот: 1) да му укаже на утврдените неправилности и да определи рок за нивно отстранување; 2) да му нареди да преземе соодветни мерки и активности во рокот кој ќе го определи инспекторот и 3) да забрани работа во работна просторија, на дел од техничка технолошка целина, на одделно работно место или на орудие за работа. 87 88 Закон за инспекција на трудот; Сл. весник на РМ, 35/1997.

" рече стариот професор пред да биде свесен што рекол и заборавајќи да погледне кон госпоѓата Гологанова за која не знаеше што мисли за сето ова што се случува помеѓу него и кучето, иако беше свесен дека таа е лицето што го има правото на одлучување.

Притоа, гледаше гордо во мене; нашиот џез е во фолклорот, велеше, и јас чувствував дека во нешто има право, а особено за тоа дека нашиот џез треба да се однесува на нашите најрани музички корени; во нешто се согласував, во нешто не, но она што апсолутно ме оддалечуваше од Луција беше сигурноста во тоа што го говори; сигурност што човек може да ја има само ако е член на некој Хор.

И ден-денес не сум сигурен дали Луција имаше право; она во што сум сигурен е дека, под други околности (доколку таа не беше член на Партијата, на пример), јас полесно ќе се согласев со тезите за здрава и нова народна уметност.

Но тоа го сторив за да ги повредам; бев сосема свесен дека тоа е исто како кога пишуваш театарска критика да го нападнеш артистот за некои пороци што тој ги има во приватниот живот, а сосема да ја оставиш на страна неговата ролја; но јас имав право на тоа, затоа што нивната ролја се стопуваше со нивниот личен живот.

Луција имаше право: јас сум можел уште тогаш да ја обезбедам својата иднина, со едно просто потпишување на текст што друг ми го составил; требаше само да станам дел од едно колективно, врвно јас – и сѐ ќе беше како треба. Вака, меѓутоа, јас бев на полпат.

Беше навистина необичен и пред се весел тој наш разговор, и мислам дека од него не се изроди никакво недоразбирање.

„Имаш право. Сонувала. Бидејќи и останало само да сонува!

Сега ми се раѓаат само ќерки", ми одговори Ѓурчин а потоа и двајцата се смеевме на оваа невистина која и не сфатив зошто му се лизна од јазикот.

Имаше право. Не постојат правила што ќе ни помогнат да ги растуриме тешките наслаги што ги трупа врз нас животот.

А притоа изгледа заборавила дека синовите се создаваат во помлади години, а јас баеги одамна го загубив тој рок.

Дури ни Неговата добра волја не ги решава секогаш дилемите.

Си мислеше: - А сепак, јас имав право кога велев дека на Рибата ѝ е поубаво.

Широчината не е без сајбија иако е тој без тапија, без документ, речиси, со кое би имал право да го чини она што го чинеше.

Имале право во Нешнал ривју што сметале дека немало потреба од никаков коментар.

Крзнарството во Костур беше најстариот занает и само Костурчани со султански ферман имале право да бидат крзнари.

Тука таа ми изгледаше посигурна и никој нема да има право да ја истави од ова место.

Клара им помагаше, но не го идеализираше мајчинството.

Законот не дозволуваше тие жени, сеедно од која причина сопрузите ги исфрлиле од дома, да имаат право да ги земат со себе децата, доколку нивните мажи не ги исфрлиле и децата заедно со нив.

Секој ќе има право да исповедува и муслиманство и христијанство во трите главни форми: православјето, католиштвото и протестанството.

Татко ми, дедо ми, предедо ми, ако се викале поради недоразбирање Бугари, тоа уште не значи оти и јас треба да сум како нив во мрак за мојата народност; ако се викале тие Бугари, тоа не значи оти ние ќе треба да престанеме да им веруваме на Русите за атер на разни Стамболовци и Свирчовци, наместо заедно со нашата пролеана крв ние да си го бараме правото од каде што треба, да допуштиме да ни се бркаат во работите луѓе што и самите не знаат што бараат; ако се викале моите дедовци Бугари, уште не значи дека јас имам право да ги експлоатирам македонските интереси со издавање весници, кои наместо да ги бранат интересите на нашиот народ – ги бранат бугарските и интересите на бугарскиот кнез.

И вистина, од нашето викање дека сме Бугари ние имавме право да очекуваме за нас добрини, а не зла: ние можевме да очекуваме од Бугарите поддржување на сите наши духовни нужди.

А културниот човек, за да има право да се наречува таков, треба да гради, а не да руши.

Секој има право слободно да го изрази своето мислење, да избира и да биде избран на слободни избори.

Кој знае, по ѓаволите. Можеби и имаш право.

РИСТАЌИ: Се разбира дека е така. Јас имам право да ја дадам кому што сакам.

Проститутката уживаше во сопствениот одраз од излогот на стоковната куќа на главната улица, на која само тој ден имаше право да ги сопира несовесните возачи, елегантно кревајќи го знакот „Стоп“ и дувајќи во свирчето, толку меко, речиси нечујно.

И колку повеќе се вгледуваше во черепите што се клештеа заплеткани меѓу ребра и (рбети, зафатени од мувла, сѐ повеќе се убедуваше дека Долгиот има право.

- Ана, одмори се. - Остави ме да те погледам и да разговарам. - На тоа имаш право повеќе од секоја друга.

А јадат како скинати, не пребаруваат. Има право баба Маре - на дрва е зготвено.

Некаде дали 92, дали 93 на еден детски фестивал се појави една песничка која за своја тематика ги имаше правото на човекот како општествено битие да стапи во сојуз со автомобилот како неопштествена комбинација од пластика и железо.

А и зашто? Самата полиција ќе речеше дека бесправно сум се понел спрема една девојка што е регистрирана и која има право да го вади својот леб токму така како што го вади. И мојот леб, месје.

Пристаништето вриеше од војници со кафеави ковчези.

А таа сака да живее. Зошто да е несреќна? И таа има право на среќа.

Италијанците ги навредуваат Словените, Словените Грците, Германците Русите, Французите Германија и, речиси, исто толку Англија. Мислам, сите имаат право.

Кога го спомнав ова, Филипе, дали вие сте толку среќен затоа што, како што би се рекло, имате добра мајка?“

Британското искуство ги покажува недостатоците на овој систем. Само мал број лекари со посебни овластувања имаат право да препишуваат кокаин, дипипанон (еден многу јак наркотик) и хероин.

Доколку дрогата би била достапна само на регистрираните уживатели, нерегистрираните и понатаму би се снабдувале на црниот пазар.

Во Пансионот на видно место стоеја и Правилата за однесување со кучињата во кои пишуваше: „На секое куче треба да му се почитува правото на природен живот; не смее да се злоставува и да му се нанесуваат физички и психички болки; секое куче има право на заштита и нега; треба да се сака такво какво што е, зашто тоа не е во состојба да бира сопственик, а сопственикот го бира него; ако не чини, треба да му се помогне да се поправи, а не да стане жртва на лошото однесување и изживување; не треба нетрпение и брзање веднаш да се научи на сѐ, ами треба да му се даде време да сфати што се бара од него; не треба без причина да се разлутува или казнува, зашто и тоа може да изненади, да врати; првиот удар тоа го простува, зашто мисли дека е случајно удрено, по грешка, но ако по втор пат го удриш, сфаќа дека е намерно и тогаш ударот ти го враќа со уште поголема мера и те замразува со сета своја душа; тоа најчесто е само и нема никого освен тебе: разговарај почесто со него и самиот ќе се изненадиш како те разбра; љубовта со љубов ти ја враќа; и тоа, како и човекот, има своја судбина: не придонесувај да му е тешка; ако остари, ослепи или оглуви, ако стане неподвижно и остане без заби помисли дека тоа може и тебе да ти се случи, зашто староста е иста за сите; не однесувај се кон него како кон некој обичен предмет, зашто кога ќе го изгубиш, ќе видиш колку е жално; испрати го на неговиот последен пат и размисли дека секоја смрт, било таа и на животно, е загуба за сите: еден живот помалку на земјата”.

Повеќедетните семејства, семејствата на рударите, машиновозачите и луѓе на други потешки работи, имаа право на поголем број купони за еден месец.

На најприроден начин, проклет да бидам, колку илјадипати подобро да ги знаеја новите закони и по нив најправедно да се однесуваа, во тоа не можеа да имаат право по никој закон.

Навистина, човекот имаше право.

„Да, да, имаш право... Имаме и некои други проблеми дома“ рече Тодор и го погледна Петар значајно.

„Имаш право”, рече Јоп, „интелигенцијата е сомнителна: остроумност на прецветани шефови на маркетинг.

На каков идеал имав право, јас со деликатниот статус на припадник на народност, на албанската народност, со емигрантско минато?

ТРЕТАТА ЖЕНА: Имам право да истражувам зошто сме дојдени на овој свет, на оваа планета, каква е смислата на нашето раѓање, растење, минување низ најразлични маки и тешкотии, влегување во брак, повторно раѓање на децата кои минуваат низ исто толку маки, учење на разни вештини, желби за осознавање на светот и сѐ со мисла дека утре ќе бидеме среќни, а потоа губење на истите тие способности во староста и на крај умирање, исчезнување.

Знаеше дека ги изгладнува и двете, но не можеше поинаку; дури, чувствуваше дека има право да го прави тоа.

Во стомакот и во кожата постојано нешто се бунеше, постоеше чувство дека си лишен од нешто на што имаш право.

Тоа беше законот според кој секој капиталист имал право да спие со секоја жена што работела во некоја од неговите фабрики.

Имаше право да се ожени уште со една, или уште со колку сака, ама тој тоа не го спомнуваше, иако околу него жени беа само нејзините сестри.

А, знаеме дека ти како игумен имаш право да си населиш некого било од каде и да е, било од Грција, или од Србија, било да бил слободен или од некој починат господар, ако поминале три години.

Тогаш му доаѓаа, заедно со тие чудесни слики и некои необични мисли од кои дури самиот се плашеше, како, на пример, не му припаѓа тој никому, не е роб, дури не е ни зависен, и сè што е негово е само негово, толку многу негово што тој има право, по своја желба и мерак, да го разделува на оние што ги сака или сожалува, а никако на еминот кој тоа му го земаше сосила.

Гледам, ми кажуваше тој подоцна, Симон имал право.

Јас во тој период во Скопје работев во Македонската авиокомпанија и имав право на карти со голем попуст, но на листа на чекање.

За прв пат е прецизирано и тоа дека работникот- приправник има право на плата, определена според закон и колективен договор, но не помалку од 50% од најниската плата на работното место за кое се оспособува (чл. 114, ЗРО/05).

Мало подобрување на правата на невработените лица, но повеќе теоретско отколку реално кога ќе се стави во контекст, претставува одредбата усвоена во декември 2008 година според која за лицата кои имаат право на паричен надоместок подолго од 12 месеца, паричниот надоместок за првите 12 месеца изнесува 50% од нивната просечна месечна нето плата за последните 24 месеца, а за преостанатото време 40% од таа просечна нето плата (чл. 5, ЗИДЗВОСН/дек.08).

б) Во делот на материјалната одговорност на работодавачот, симптоматично е тоа што со ЗРО (2005) е избришана експлицитната одредба којашто предвидуваше дека, доколку, во рок од 15 дена од конечноста на одлуката, работодавецот и работникот не се спогодат за надоместок на штетата, којашто му е предизвикана на работникот, тој има право – со тужба, да бара надомест на штетата пред надлежниот суд (чл. 112, ЗРО/03 – Пречистен текст).

Така, на пример, веќе ја немаше ниту изречната одредба според која, за времетраењето на суспензијата, работникот има право на надомест на личниот доход во висина од 1/2; а ако издржува семејство – во висина од 2/3 од износот на просечната месечна аконтација.

А, во посебен член, признато е и правото на обештетување, при што е наведено дека во случаите на дискриминација, кандидатот за вработување или работникот има право да бара надомест на штета – во висина од пет месечни просечни плати.

Имено, при организирање јавни работи, ако организаторот на работите (кој, согласно член 84 од ЗВОСН, може да биде само работодавец од јавниот сектор) работно ангажира невработено лице корисник на паричен надоместок на јавни работи над 30 дена, тогаш тој има право на надомест од Агенцијата за вработување, месечно во висина на паричниот надоместок на ангажираното невработено лице.

Според Законот од 1993 година корисниците на попустот имаат право да купуваат акции при продажбата на објектите на општествениот стандард кои се продаваат според проценетата вредност со основен попуст од 50% од номиналната вредност на акциите, зголемен за 1% за секоја полна година работен стаж во претпријатието (чл. 27, ЗТПОК).

1. Распоредување работник Со ЗРО (2005) беше избришана поранешната појаснувачка одредба којашто велеше дека работник кој, и без негова согласност, привремено – значи не подолго од 60 дена, бил распореден на работно место за кое се бара понизок степен на стручна подготовка поради „исклучителни околности“ – има право на личен доход што би го остварил кога би ја вршел својата работа, доколку тоа е поповолно за него (чл. 10 од ЗРО/90).

5. Беа воведени и промени кај веќе постоечките видови работни односи: а) Во врска со одредбите што се однесуваат на статусот на приправниците, со ЗРО (1993) се избриша одредбата на ЗРО на СРМ (1990) која велеше дека приправникот кој врши волонтерска работа има право на здравствено и инвалидско осигурување, за инвалидност и телесно оштетување предизвикано со повреда на работа или професионално заболување, како и право на соодветен паричен надоместок за вршење на работите и задачите утврдени во општиот акт, односно колективниот договор – на товар на средствата на организацијата надлежна за работите на вработувањето (чл. 5, ЗРО/90).

Тој, понатаму, може да основа одбори и комисии за одделни прашања од својот делокруг; д) положбата на синдикалниот претставник значително беше влошена со замената на децидната одредба од ЗРО (1993), според која тој имаше право на посебна законска заштита од отказ и од други шиканирања за време на својот мандат (чл. 83, ЗРО/93), со одредбата според која на синдикалниот претставник, за времето на вршење на должноста, работодавачот може да му го откаже договорот за вработување ако за тоа добие претходна согласност на синдикатот!?

Претходно, согласно ЗС од 1997 година, работникот имаше право на приговор до стечајниот управник против отказот за престанок на работниот однос, како и право да поведе спор пред надлежниот суд, при што соодветно се применуваа одредбите од Законот за работните односи за престанокот на работниот однос со отказ поради економски, технолошки, структурални или слични промени, како и за заштитата на правата на работниците (чл. 122, ЗС/97).

Во 2004 година, во склоп на одредбите со кои се уредува ново-воведеното посредување за работа во странство, донесена е и одредба според која агенцијата за посредување за вработување задолжително пред упатувањето на одредено лице на работа во странство со него потпишува договор, при што тоа лице има право на надомест за неисполнетите обврски (чл. 3, ЗИДЗВОСН/04).

Имено, работниците уште имаа право да бараат заштита на своите права пред надлежниот основен суд, но повеќе не во наведениов случај т.е. кога ќе беа прогласени како „технолошки вишок“ – што, секако, беше на работ на неуставноста. 25 д) бројни негативни промени претрпе одредбата од ЗРО (1993) според која работниот однос не може да престане ако на работникот не му е обезбедено барем едно од следниве три права: (1) вработување кај друг работодавец; (2) стручно оспособување, преквалификација или доквалификација; или, пак, (3) испратнина – чл. 130, ЗРО/93: •  во врска со испратнината, со промените до кои дојде со носењето на ЗРО (1993) веќе не се предвидуваше дека работникот, кој бил прогласен за технолошки вишок, а на којшто работодавецот не можел да му обезбеди ниту едно од правата во согласност со закон – има право на паричен надомест најмногу две години, а кој не може да биде помал од загарантираниот личен доход, како и право на пензиско и здравствено осигурување за овој временски период кога е без работа (чл. 18, ЗРО/90).

Претходно, работодавецот имаше право на исплата на средства по истекот на три години од денот на престанокот на работниот однос на неопределено време на дотичното инвалидно лице (чл. 18, ЗИДЗВИЛ/јули.05).

Во контекст, пак, на должината на годишните одмори, во август 2008, одредбата којашто предвидуваше дека работникот има право на годишен одмор во траење од 20 до 26 работни дена – се замени со формулација според која „работникот има право на платен годишен одмор од најмалку 20 дена“.

Во акционерските друштва, вработените го имаат правото да имену- ваат 1/4 од неизвршните членови на Одборот на директори, во првиот случај, односно 1/4 од членовите на Надзорниот одбор во вториот слу- чај, но само ако друштвата имаат 300 или повеќе вработени.

Во 2005 беше избришана и диспозитивната одредба, која даваше можност, работодавецот да може на работникот да му исплати 42 испратнина и во поголем износ од законски утврдениот, како и онаа дека работникот, кој остварил право на испратнина, има право на паричен надомест и други права по основа на невработеност (чл. 141, ЗРО/03 – Пречистен текст).

Овојпат, промените во законските одредби ги засегнаа невработените лица кои имаа право на паричен надоместок врз основа на стаж на осигурување над 7 години.

Четврто, усвоена е одредбата според која лицата кои не се осигуреници, но кои се здобиле со инвалидност под наведени околности во законот (на пример, ученици и студенти при практична работа или невработени лица при стручно оспособување, преквалификација или доквалификација), или кои зеле учество во одредени активности (елементарни непогоди, обука по покана на органите на одбраната, културно-уметнички манифестации и натпревари и друго) имаат право, преку професионалната рехабилитација, да се оспособат за работа на работи според стручна подготовка стекната со школување пред настанување на инвалидноста (чл. 15).

Севкупните промени што настанаа во периодот 1993-2005 најдобро можат да се забележат од следната табела: Работен стаж во Максимален број Година години/број на плати на месечни плати 1993 2:1 12 2003 3:1 8 2005 5:1 6 Табела 1: Висина на еднократниот надомест при добивање испратнина Односно, ако во 1993 година на работникот со наполнет работен стаж од 25 години му следуваше испратнина во висина од 12 месечни плати, од 2003 тој имаше право на 8 месечни плати, за од 2005 испрат- нината, во неговиот случај, да биде преполовена на 6 месечни плати!

Согласно ЗТПОК, корисникот на попустот има право да ги купува акциите, односно уделите со основен попуст од 30% од номиналната вредност, зголемен за 1% за секоја полна година на работен стаж во претпријатието, со тоа што износот на купените акции, односно уделот со попуст не може да го надмине износот од 25.000 германски марки (чл. 26).

Одреден исклучок во поглед на квотите е направен за државјаните на Европската Унија, кои имаат право да засновааат работен однос во РМ надвор од определените квоти, доколку со меѓународен договор се обезбеди реципроцитет во смисла на слободен пристап на пазарот на трудот (чл. 3 и 5).

Петнаесет години подоцна, при носењето на новиот ЗРО (2005), одредбата која предвидуваше дека работник на кој му престанал работниот однос поради деловни причини, има право на приоритет при вработувањето кај работодавецот, доколку овој има потреба од работник со иста стручна подготовка – но, сега, само во периодот од две години (чл. 142, ЗРО/03 – Пречистен текст), беше заменета со уште построга формулација: „Ако работодавачот го откаже договорот за работа поради деловни причини, тој не може, на истите работи со иста стручна подготовка и занимање, да вработи друг работник – во рок од една година од денот на престанокот на работниот однос“.

Наместо дотогашната одредба според која работникот имаше право „да учествува во утврдувањето и во подобрувањето на условите за работа и на работната средина, да учествува во планирањето и воведувањето на нови технологии во однос на последиците од изборот на опремата, да предлага преземање на нови или подобрување на постојните мерки за заштита при работа со цел да се подобрат условите за работа, организацијата на работа и заштитата на здравјето и безбедноста на работниците во процесот на работата кај работодавецот (чл. 45, ЗЗР), ЗБЗР ја содржи одредбата според која „право и обврска на секој вработен е да дава предлози, мислења и забелешки за безбедноста и здравјето при работа на стручното лице и овластената здравствена установа“ (чл. 38, ЗБЗР).

Но, од оваа несреќно формулирана одредба се гледа дека ингеренцијата за определување на висината на регресот се делегира на пониско ниво т.е. со грански колективен договор, а такви во РМ се склучени многу малку. 27 вањето на работниот однос, има право на обесштетување за неискористениот дел од годишниот одмор.

Инаку, тука за прв пат, експлицитно се воведе и обврска на работодавците за заштита на личните податоци на работникот (чл. 44, ЗРО/05); 14 г) договор за вработување со пробна работа (чл. 60, ЗРО/05) – при што, времетраењето на пробната работа не може да биде подолго од шест месеци, а работникот има право да се откаже од овој договор, при што е должен да остави прилично краток отказен рок од само три работни дена; д) веќе споменатиот договор за волонтерски стаж (чл. 61, ЗРО/05);

Притворениот работник, за цело време на притворот, имаше право на надомест на личниот доход во висина од 1/3 од износот на просечната 19.

Исто така, за прв пат, се предвиде можноста наместо отказен рок да се исплати паричен надоместок (чл. 90, ЗРО/05) – а, случајно или намерно, беше избришана експлицитната одредба која предвидуваше дека, за времетраењето на отказниот рок, работникот има права и обврски од работен однос (чл. 127, ЗРО/03 – Пречистен текст).

Па така, според конечната верзија на овој член „работникот, по престанувањето на работниот однос, по кој било основ, има право на обесштетување за неискористениот годишен одмор“ (чл. 20, ЗИДЗРО/окт.09).

Ако, пак, работникот, во текот на дисциплинската постапка, биде ослободен од одговорност – имаше право на разлика меѓу надоместокот на личниот доход што го примал и висината на личниот доход што би го остварил да не бил суспендиран (чл. 45, ЗРО/90).

„Крвта не била вода“ — си рече тој. — „Имало право старите што го велеле тоа“.

Милан го осудуваше Јована за предавство, овој Милана за кукавичлак што избега во Бугарија и го остави него на цедило, и на крајот на краиштата и Милан виде дека Јован си имал право донекаде што се предал, бидејќи друга глава немало во торбата.

— Имаше право Митре, бидејќи овие војници што беа спроти него не беа некои други ами неговите селани — мариовци, што ги дотераа Бугарите да се толчат еден спроти друг, како тие со брата си Петрета.

„Ќе може да се живее овде“, — си рече Доста за себе. : Навистина дедот Петко имал право кога ѝ велеше во Рожден оти му дал господ од сѐ по малку.

Впрочем кога човек ќе истурка еден сонувачки век Најнакрај има право малку и да се разгаќи Да ги пушти соновите да се нишаат по езерската шир И да ги крепат охридските маратонци А и другите пливци и скокачи во водени сонови

Во последно време никој не може сосема да е на јасно Која посока ја фатиле Македонците и во која ѕвезда зјапаат Секој има право да си зјапа кајшто сака И безбели ќе биде најдобро да се остават Македонците Ем да се изназјапаат ем да си ја надат посоката Ем да им пукаат гласните жици од патриотски песни

Лазаристите имаат право кога верското го урамнотежуваат со лаичкото!

А ти, дали веруваш? – Јас, мили мој, не сум толку учена да можам да посочам философски докази за постоењето на Севишниот. – Имаш право, никој не успеал во тоа, сите учења на човека не се доволни за тоа. – Но јас, сепак, верувам во нешто. – Во што веруваш, мила? – Верувам во чинови на храброст или на верба, кога ќе се соочиме со безнадежноста. – И тогаш?

Мајка си помисли дека тој, сепак, има право.

Си имаше право на своја тајна.

„Сега имам право и јас нешто да барам од тебе. Земи го мантилот. Надвор е есен.“ ...

Или ме сожалуваше? И можеби и имаше право.

Навистина имаше право, кај неа љубомората беше маска, или купувања на некои права кои когаш- тогаш ќе ги искористеше!

Се тргнав од вратата. Кога ќе ви ја распламтат суетата не сте во состојба да одредувате дали сте засрамени или само повредени.

Господи, срамно е тоа и да се помисли но мојата Катерина како да посакуваше одвреме-навреме да види како јас ѝ подавам некои големи незаменливи права на златен послужавник.

За разлика од мене тој беше во состојба да предвиди како се одвиваат и како најпосле завршуваат случаите како што беше мојов.

Во ист момент казнуваше и наградуваше. И секогаш имаше право.

- Не! Којзнае дали имаш право овојпат! - ќе му одговорев.

Демократија без граници По мое мислење, таа спротивност може да се разреши или со пораз на демократијата поради победата на пазарната економија, или со спротивниот развиток, или така што ќе измислиме „демократија без граници“, демократија во која граници­те веќе не се единствениот критериум за тоа чии сме граѓани според тоа во кој регион живееме; друга можност е човекот своите права на граѓанин (и државјанин е да може да ги користи во разни региони; трето, да има право да припаѓа на поголем број региони.

По еден час и Бошко Манев, кога дотрчаниот Танас му кажа, исто така знаеше што го чека зашто арнаутскиот обичај на сите им беше познат: кога некој ќе ти плати за сѐ што кај тебе јал и пил – тоа значеше дека има право да ти одмазди како што сака за она што мисли дека си му го сторил.

Татко ти имаше право кога велеше дека затворените очи го чуваат срцето, а и на умот му помагаат.

А знаеш како одговори таа на мојата лутина?

Покриј се, Рајно, ќе ѝ свикав, во моја куќа, пред Симона, само јас имам право да се свлекувам.

А можеби и имаше право да се оѕверува.

„Проблемите со нашите болести“, велеше, „настапуваат тогаш кога ќе бидеме упатени во валканиците на животот а не сме во состојба да помогнеме тие да се изменат.

СЕЛАНЕЦОТ: Та, ако не ја тепаш, таа тебе ќе те тепа... И има право сиромашката.

ТРИНАЕСЕТТА ПОЈАВА СПИРО И АРСО

Има право. И чорбаџи Теодос ми стори добрина со есап: да ми го земе лозјето.

СЕЛАНЕЦОТ: Шамија нема на глава.

И навистина - сум имал право. Супата беше ѓаволски вкусна.

Зар ова не е свадба, кажи? - Најсвидна свадба. Има право самовилата....

Прочитувајќи му ги чувствата, таа го охрабри: - Што и да се случи, вечерва имаш право.

„Едно треба да ти е јасно: и во ваква неповолна ситуација граѓаните имаат право да знаат каков воздух дишат, навреме да бидат предупредени за можни опасности или последици од прекумерно аерозагадување.“

Ми се чини дека генерално читателите често си дозволуваат, без да имаат право за тоа, да навлегуваат во интимниот простор на еден автор што може да се смета и за еден вид профанација.

СТЕВО: Што да кажам? (Пауза) Мислам дека има право.

САРА: Зошто мислите дека имате право повторно да ме видите?

Ги слушам другите – сите имаат право. Правам и тоа што не се бара од мене. Јас сум својот џелат.

КЛАУС: Имате право. Јас сум буржуј. Отсекогаш сум бил. И не се срамам од тоа.

Во Лерин бијат камбаните, а владиката, завршувајќи ја панихидата, рече: „Блажени се оние кои ги исполнуваат заповедите Негови, за да имаат право на живот и да влезат во градот низ портите.

Овие птици се вистински штетници, знаат да уништат цела нива со пченка, знаат да исколваат цела градина со цреши, па така сметавме дека имаме право да ги уништуваме.

- Немој, те молам Малина, - ја прекина татко ми, - детето има право, зборува од лично искуство.

- Така е, така е, имаат право, - потврдно заниша баба ми со главата.

Ниту имаа право на ремен со презрамка и кама.

Група граѓани имаа право да основаат претпријатие. Гегеиња ги викаа луѓето.

Има право. Не една одајка, туку стан во нова куќа.

Има право мајка Перса, што си докажувам кога се облекувам како парталка?

Да, мајко Персо, имаш право. Ако не намине мајка Роса, може Деспина ќе наврати, или Пена и Танаско.

Не знам точно да си одговорам, но барем имам право да поставувам прашања.

— Имаш право, вели Никифор Абазовски.

Којзнае дали имам право на толкави чувства?

Сфатив дека сум имала право што не излегов да го гледам тој циркус кој што Лима и Ило го третираа сосема спротивно, како знак дека треба да си останам токму таму каде што сум.

Наспроти тоа што грчкото население во цела Македонија претставувало една осмина од вкупното население (македонското било повеќе од една половина), грчките владејачки кругови сметале дека имале право да претендираат на цела, или речиси на цела Македонија.

Најмногу ги вознемирило оние кругови околу Егзархијата кои што сметале дека го имаат правото да раководат со судбината на македонскиот народ и мислеле дека без нивно знаење и одобрување не можело и не требало да се презема ништо што би водело кон било какви промени во животот на македонскиот човек.

Сè си има своја убавина.

- Имаш право – реков, а си помислив – Охрид е полн со млади, со живост, со кафулиња, со забава, плажи, дискотеки, а Маврово... – и ми се стегна малку срцето, но во истиот миг го слушнав неговиот глас, кој некако, не знам како, почнав сѐ почесто да го наслушнувам: - Не биди како оние што секогаш мислат дека е подобро на некое друго место, на секое друго на кое што не се тие.