ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

И така секогаш, било пролет или лете, есен или зиме, по големата караница меѓу Тито и Сталин, ние секогаш мислевме и чувствувавме дека ги шетаме козите последен пат.

Но што беше она на што сега мислев и бев уверен дека не само го согледувам туку и дека можам, да го изразам со зборови, да го запаметам како кажување. Ебати бељата.

Од темел да ја растуриме турската империја!

Оние што мислат и што чекаат помош од бугарскиот двор, се лажат. Ним чавка им го испила умот. Тие се народни предавници!

Од горните куќи на Маказар ги слушам последните довикувања, некоја пцовка по говедото што не слуша, по некоја клетва што не фаќа по детето што не сака да се прибере од играта на патот, по некое удирање на врата додека сите врати не се затворат и додека прибрани, луѓето не го почекаат добриот ангел да им влезе дома и, пред заспивање, да им каже дека Бог мисли и на нив и на нивните грижи.

Овој човек, вака слаб и жилав, триесет и две години стар, нехранет со силна храна, или пак слаб заради работата што ја работи, се нафаќа да се фати за гуша со оваа голема работа на копањето на бунарот, да слезе долу и да ја најде жилата на која јас веќе толку многу мислев и веќе повеќепати го доживеав моментот на појавувањето на водата, иако копањето не беше ни почнато.

Мене душата ми беше полна, а мислам и на селаните.

Така велеше тој, иако не му беше лесно да прима внатрешна одговорност за едно дечиште што којзнае како мисли и како слага.

Учителката ја поткрева главата, но којзнае што мисли и кај гледа.

„Не, овој не е мојот Крстан, овој е друг човек“ - си мислеше и нишаше тажно глава.

Сѐ за тоа мислам и постојано се прашувам самиот: аџамија ли сум, пијаница ли сум, во што ми е грешката, та што не ми даваш изан, да го земам и јас мајсторското писмо?...

Лежеше и пак си мислеше и размислуваше. И очекуваше нешто.

И еден ден, кога логотетот го свика советот по прашање воено, тој на крајот, откако советувањето заврши, побара збор и рече: „Пресветол и најмудар логотету; долго време веќе мислам и размислувам дека ќе го навлечеме врз себе гневот Божји ако не постапиме мудро: Бог знак ни испрати со Филозофот, и неговите чудесни дела што ни ги покажа овде кажуваат дека божја волја е него да го примиме како тринаесетти мудрец во советот наш, со тебе вкупно четиринаесетмина да бидеме.“

И сите единаесет исто мислеле и сите единаесет – единаесет гревови направиле?

Замина како непрочитано писмо грижливо сместено во пликото.

Па сепак, мислев и сѐ уште мислам дека ти го стори тоа прекутрупа. Разбираш?

А тоа го стори со една единствена и подмолна цел: сите да мислиме и да веруваме оти нејзиното копиле е навистина синче на најглавниот главешина!“

На зборлестата Огнена ѝ одговорив дека јас лично не располагам со повластици во врска со погребите; немам ни доволно информации за одлуките што ги носат одговорните другари.

Мислеа и премислуваа: каков ли ѓавол оди низ нивната куќа и растура несреќи.

„Кога ќе пораснеме ние, ќе изградиме мост преку реката!“ мислат и двајцата.

Кој како сака нека рече, нека мисли и нека прави против мене.

Да беше кај нас тој, ние кај и да сме ќе мислевме и ќе работевме само за Македонија.

Тој не вели „филозоф и поет“, туку мислителот (Denk- er) и поетот (Dichter) мислат и пеат.

„Бегај, малечок предавнику“, се влечеше по мене и по мојата запрложена сенка, ме сопнуваше и ме предизвикуваше да се уверувам дека навистина тој тврдоглав и див човек заслужува да станам мал предавник.

Се умирало и веќе се немало сили да се копаат гробови: откако се договориле уште во Лесново да се здружат, тие и сите во Кукулино во дваесет воденици, требало да се мисли и да се предвидува дека дел од маката на живите ќе станат и гладните детски усти на некои од загинатите, бездруго на Јане Крстин, Пеце Дановски и Борис Калпак, а најмногу купот штури наследници на килавиот Јаков.

- Знаеш, никогаш не сум му се спротивставил на тој челник.

- Онисифор Проказник мислел и пресметал, им се придружил на другите и Герасим од Побожјане. - Нека биде Онисифор Мечкојад.

Бев болен и мал момчак чии прсти тогаш не допреле женско месо и можев да знам дека и со маки ќе се исправам, ќе допрам врв на нож до грлото на килавиот Јаков Иконописец што пошол сам од Кукулино по нас да ја одмаздува својата споулавеност и да го прашам кој ќе го одбрани од казната за која треската ме определила, и можев да ги прашам засипнато другите по што се позрели од мене кога не процениле како и од кого горел Круме Арсов и кој е грешниот светец дојден да го убие волот на Цене Палчев или на Чучук-Андреј или на Осип Сечковски, не знам, на еден од луѓево чија желба е да донесе камења, два и тешки, за воденица со мрак под покривот што ќе е светлост само за призраците, и пак не станав од сламата на Никифоровата кола, еднаш со скршена, сега со втора оска, а небото не се уриваше со бучава како што мислев и не летаа ни врани ни пропаски, ни некои евангелски птичиња со црвени вратови и со грпки, само татнеше под нас земјата во која коските на мртвите се кршеа една од друга и нѐ предупредуваа да клекнеме и да се помолиме за црвите во нивната шупливост, и чувствував со ноздри дека ќе испука дамкавиот камен од кој се спуштија Онисифор Мечкојад и Јаков Иконописец и ќе пушти од себе стеблики со горчливо млеко во себе, меѓутоа слушав шушкаво дишење, свое бездруго, останувајќи бессилен под влажни сенки како под кожа на страшно голема гуштерица, и си реков не си веќе жив, сполај му на господа, сонуваш мртов сон обидувајќи се да мрдаш со прстите во опинците, си раскажував, а во тие опинци уште лежеше студот на водата од потокот што го прегазив кога се враќав од Мечкојадовото засолниште во забелот, во тој ден или вчера, пред сто години можеби, и го барав со внатрешниот вид на очите среќниот миг на детството од дните кога со врескање се прерипува баднички оган, наеднаш без возбуда да се сетам дека бев премал кога мајка ми умре заедно со мојата новородена сестричка и кога татко ми отиде и не се врати, едни да докажуваат дека загинал од димискија, други да се колнат дека се преженил кадрав и убав, животворна сила заради која и света Петка повторно ќе можела да се најде на земја.

Потоа, по еден час од поаѓањето на Арсо Арнаутче и на Цветко Грнар, пошле еден по друг по пролокан пат и луѓето со двоколките, повеќето со надеж дека враќањето ќе помине без жртви иако двајца или тројца понекогаш загрижено погледнувале кон постариот тревар.

Не, не можев да сум поинаков од другите, со нив раснев и од нив учев, и не верував дека е прв ден на пролетта: минува времето низ мене, ме џвака однатре, ќе се споулавам, мислев и ги бришев солзите на пониженоста.

Така, со години, победата родена во одмазда станува дамка на совеста а поразот можел да се крсти подземен заборав.

Но јас веќе знаев кој е со него и дека тој што е со него е изврзан со гнил ремен, ишаран од стапиште со модрици и безумен како и секогаш зашто до мене достаса најпрвин неговиот глас - „Не давај ме, внуку, на никаквециве, ќе ме обесат“ - потоа јасно го видов како се ниша килав пред својот внук и судија и како плаче кикотливо, ја видов таа безначајна празнина во лита и скудна облека на која никнала долгнавеста тиква со влакна, но тоа е сега прикаска што мојава улава старост ја раскажува со чувство на посничка осаменост пред друга, калуѓерска и божја, бездруго свето дрво што размислува над туѓи мисли и се моли над туѓ грев, на оние што веќе ги нема, што се прав како што ќе сум и јас утре прав, јас, Лозан Перуника, дамка од дамките на минатото и вчерашна жива смрт од дружина на мртви луѓе, и тие вчера со гнев и јад во секоја капка на крвта вчера, кога и јас, и сирак и главен терач на туѓа двоколка со сив ѕевгар, сонував и живеев зелено, зелен во една земја што помеѓу топењето на снегот и сушите на болните лета не знае што е зелена пролет, зелен април или зелен мај, и знае или можела да знае што е зелен страв пред чудовиште оплодено од еден друг господ во градината во која се преселиле од рајот женското петле Адам и неговото ребро со женска коса, женски колкови и женско умеење во гревот да посади боцки од кои душата станува жива рана.

Мислев и не можев тоа да го сторам иако се чувствував навреден како мал пес со кој луѓето најпрвин добро постапуваат, потоа, без причина, го клоцнуваат.

- А човеков ни се смее, - му рече сега Претседателот на бригадирот, пак со она напнување да го чуе тој. - Мажи мисли и ни се смее.

Сега мислеше и на тоа дека и заради нив, а и заради него, ќе беше подобро да ги испратеше малку подалеку, барем уште малку да им разгазеше, да ги пуштеше сами на почетокот на вистински добро сѐ со вишни стебла обрастената угорница, што синојка толку бргу ја слегоа само затоа што се стуруваа по неа, а сега ќе мораат да ја искачуваат.

Впрочем тој така и си мислеше и така чувствуваше: овдешните орли се овдешни, своина на овдешното небо и на овдешните луѓе, па ако тие велат дека не треба да се убиваат, не треба и - толку!

Го гледа Лазора од под веѓи и точно знае и што си мисли и што чувствува сега тој, па и жал му е за него и криво му е што токму тој, Лазор Перуноски, неговиот најдоверлив човек, излегол побудала од еден злодеј.

Човек слично или исто може да си мисли и за луѓето кои собрани на куп и кои иако завиткани во кожуви се измрзнати и молчат несреќни и јадосани - дека се безумни очајници кои, ете, во коложег дошле да копаат `рвеник на пуста рида без вода, или да откопуваат нему нешто незнајно - да не е тоа, неговото, Максим Акиноското, ѕвонливо и постојано повторувано во веавицата Алелуја, алелуја, алелујааа!

Не. ќе им речам дека немам коњ, ако разберат, ќе простат, мислеше и се изненади кога на прашањето, како ќе помогне, призна: - Имам коњ.

И само господ знае каде одат тие, што мислат и што чекаат од оваа новогодишна ноќ во која неочекуваниот снег ги покрива ретко расеаните капки крв по пустите улици.

Кај отиде водата, си мислам и ја гледам во друга бразда.

Господе, си мислам и гледам во косата меѓу прстите мои.

имаше еден безбожник којшто призна дека кога му било најтешко, пак, на небото му се помолил, пак верувал дека нема господ, ама друг и немало до него и устата сама му се отворила да го моли господ, оти тогаш може да ти помогне само тоа што не е до тебе, тоа што не го гледаш, што не го познаваш, што не си го сретнал, господ мора да е и овдека и онаму, вели Илија Јованов, господ мора да е насекаде и затоа не можеме да го видиме и тогаш пак го гледаме офицерот, се враќа: дали сте биле војници, прашува, не, не сме биле, кажуваме, е отсега ќе бидете, вели, смртната казна ви ја заменувам со казна на прва борбена линија, вели, ќе потпишете дека доброволно се јавувате, ќе потпишеме, велиме, како не ќе потпишеме, таму барем може и да преживеете, вели, е ти благодариме, господине, велиме, ти отсега си ни господ, велиме, и одиме му ги бацуваме рацете, колената, чизмите, не бацувајте ме мене, туку потпишете овдека, ни вели, имате штастие, имаме, велиме, и среќа и штастие имаме, сигурно дека е пијан, си мислиме и нѐ одведоа во некоја касарна, ни дадоа алишта и плачките ни ги вратија после пак ни ги зедоа, ама тогаш ни ги вратија, само парите не ги вратија, пари не ви требаат, велат, оти одиме на фронт кон Турција или во Македонија. 122

По плоштадот претпоставив дека доаѓа мостот. Така си мислев и не сакав да продолжам.

Ама не го знам името на плоштадот, како навистина да бев пристигнала на плоштад во Будимпешта и се бев загубила зашто не му го знам името; таму каде што едно име е еден плоштад.

Не ќе се предадам, шепоти или мисли и чека и другата судбина да го охрабри со нешто од својот живот, настан или име или што и да е, а до неговиот слух, достасува само шумолење на дожд и пак - квичење, потоа тажачка на животно.

Свекрвата ја прашува невестата првиот ден во новиот дом, по долго молчење најпосле и таа да каже голем лаф. Таа мислела, мислела и на крајот извикала: Крава!

50. ЛЕВЕНТ.

8. Три дни Отец Симеон пиеше како носач на парите на браќата и обземен од некои чувства, како да не беше тој оној Отец Симеон од некогашните крчми, сакаше некому да му каже сѐ што мисли и сѐ што знае за себе и за животот.

Болеа зглобовите и спомените. Болеа до срж Никола, Марија, една продувана војна и сѐ она на што мислеше и од што мозокот му беше врел, зовриен.

Марија - Јана. Јосиф - Симеон! Ти си кретен, свети духу, мислеше и не знаеше што мислат за него сите оние од Нојовиот ковчег собрани како штаб за да го судат за дезертрство од човечката кожа, за ноќно `рзнување и обеспокојување на сѐ што е живо во тој библиски кораб.

„Знајш шо, тато, ти мисли и зборвај шо сакаш, јас не се мажам без љубов.“ рече Томето со силен интензитет во гласот.

И оди тој И сега чекорот негов ги гази трњето патот на сонцето што го замрачува Пат од бигорот на осамата до осамата на зборот светот што го мисли и плоди И тие што чекаат среде гороцвеќе и птици Гласот му го препознаваат веќе што огрева во песната на неменливата радост Чекори и не се обѕира тој Сам да се биде и пак со сите истата ѕвезда на надежта што ги води По зорницата тој оди во несоницата на песната што наближува

Цела ноќ мислев и пребарував каде да те сместиме, ама за тоа никому не кажав, мислев кога ќе стигнеме тука.

— Та си мисли и га кани: — Повелете, повелете, добремидошле. Ете, така ве чекам, а! Двајца кинисате, троицата се вратите.

— Море ми шо мисли! Шо мислеше понапред, тоа мисли и сега.

Жената молчеше, беше згрчена во износен капут и тешко се држеше на нозе - беше болна или пијана, а тој ја гледаше, нејзе и офицерот, борејќи се за малку сила за да издржи додека тие не се оддалечат, за да продолжи кон осветлениот прозорец на крај на улицата, за да - за да живеам, мислеше и слушаше.

Мислеше и во другите времиња да си го промени името, ама сетики одложуваше.

Целата ноќ што мислел и думал, за кај бил и сега каде е во таа пустелија кај што петел не пеал и куче не лајало.

Зошто од зло позло за добро? Зар Оној Горе не чита мисли и предумисли? Зар не разликува Оној-кој-сѐ-гледа?

Ах, поткровјето е темно, пријателско место, преполно со Времето, и ако застанеш токму во неговото средиште, мирен и исправен, со втренчен поглед, мислејќи и замислувајќи, насетувајќи го Минатото, исправајќи ги рацете пред себе за да ја почувствуваш Дамнешнината, тогаш зошто не...

Влатко зачуден ја слушаше Ивана и си помисли: Ете ти, природата сепак не создала две идентични суштества; тие не се разликуваат само по полот, туку и по начинот како мислат и зборуваат.

За љубов и среќа мислете и молете се, за оние далеку на кои се надевате, цвеќенце во мисли испратете ако друг начин немате.

- Сигурно треба да е некој кој умрел во селото зашто камбаната, барем досега, никогаш не биеше за тие кои погинаа на боиштата - мисли и се прашува.

Напрегнато мислеа и расудуваа. Ретко грешеа.

Во земјанката, во ровот и во бункерот, во долгите, најчесто пелтечени дрдорења на довчерашните говедари и овчари, а сега самоуверени и самобендисани политички комесари, кои човека го прават роб, перејќи му го умот и мозокот само за да го ослободат од обидот да размислува, да не мисли и расудува; ги запозна чекриците низ кои тие, млади и недопечени, поминаа за да станат голема сепаленица.

Јас го гледам, си мислам и се прашувам: - Мајката, што му е на човекот? Вчера беше здрав?

Мислите за што ќе мислите и како ќе мислите.

Зборувај го она што го мислиш и што го чувствуваш, а не она што веруваш дека треба да го кажеш заради некого.

Зар ме заборавија, си мислам и се собирам некако да станам.

Мисли и на здравјето, ми вели и само ме загледува со воденикавите очи.

Си мислиш и пресечената глава е нечија наша глава.

А јас мислам и размислувам за чудниот човек.

Веќе знаев што мисли и што треба да ѝ речам.

Сигурно во тоа време си мислеше и на детето што се вика Цане и собира пари да купи автобус.

Мислеа и премислуваа: каков ли ѓавол оди низ нивната куќа и растура несреќи.

Никогаш не знам што мисли и како ќе постапи.

Тетка Ана се препали. - Саше, Саше, што се случило, каде беше, што ти е, смири се, Саше, престани! – викаше, го молеше, го потресуваше за рамена, го прегрнуваше.

Уште долго останав сама во собата, загледана во празно.

Како ли се концентрирам, си мислев и му завидував што во Индија имаат специјални учители за концентрација на мисли.

Седна на скаличките пред вратата што директно води од дворот во дневната соба и си ја фати главата со раце, мислев и косата од очај ќе почне да си ја кубе.

Може, како да не, си мислев и сркав од чорбата.

- Тогаш, ако е така, тебе ти е ептен интересно – заклучив. - Ама интересно!