ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Кирилицата се приви и заживеа, веќе и затоа што старото монголско писмо е мошне сложено за читање и пишување, настанато непосредно од графички пренос на јазли врзани на јаже, кои се користеа како еден вид на мномотехничко средство за пренос на информацијата.

„Чистата војна не е ниту војна ниту мир“, вели Вирилио, „ниту пак е, како што често се верува, ‘апсолутна’ или ‘тотална’ војна, туку само војна процедура која нè инфицира со својата ординарна трајност“.

Исто така, во Кина по Втората светска војна и по доаѓањето на Мао Це Тунг на власт, се вршеа обиди со замена на гломазниот систем на кинеското писмо со поедноставно кирилично писмо.

Како резултат на реториката на Студената војна и трката во вооружување Мецгер ги прочистува дијалектичките аспекти на својата теорија проширувајќи ја Авто-Деструкциската уметност во Авто-Креативна уметност и брусејќи ѝ ја идеолошката димензија.

Да, тој ги спасу­ваше од војни и несреќи, но тие му го покажуваа патот на спасот во мирните времиња, преполни со неизвесност.

Имаше по неколку генерации кози во едно семејство, со предци во другите војни и несреќи на Балканот.

Кога големите војни и стратегиите на нивните творци не ги беа скарале судбински, не им ја наложиле братоубиствената војна, како во други делови на Балканот, не ги победиле, немаше причини и во ова време на козите да не бидат уште поблиску помеѓу себе, да се почитуваат, да си сочувствуваат заедно при умирачките, да се радуваат на новите животи, да се мешаат меѓу себе, да ги слават заедно свршувачките и сите верски празници, да веруваат сите во времето на козите, во најубавото време на земјата.

Некогаш, пишуваше тој, половината од нивите, шумите, говедата и овците во Маказар, биле на родот Поцо, но подоцна семејството, или семејствата, осиромашиле, а по Втората војна и тоа што останало, било земено од државата како некој неправедно создаден вишок, кулучко богатство.

Тој беше загазил веќе во втората деценија од своите агрономски студии што почнаа уште пред шестојануарската диктатура, а сега навлегоа во бурното време на Втората светска војна и се преместија во друга престолнина.

Ги фаќаше тревога, зашто не се знаеше колку брзо ќе се шири војната и нема ли утредругиден да се префрли и наваму.

Тоа беше време на интензивно дружење со двајца андерграунд поети, Поп Дучев и Ванчо Ѓошевски - Irfante кој сѐ уште живее во Берлин - место каде заврши последната европска војна и од каде почна реално да се распаѓа комунизмот.

Млекарки со полни ведра кога се враќаат од молзење и разбој и на него мајка ти врз бесконечната ливада на веленцето што го ткае спроти Велигден да гледаш постапно како никнуваат на милиони цвеќиња, тревки, плодови и незаборавна, точно во тие години, во пределот на првиот допир, да почне една војна, постапно да го изумуваш својот татко, тој да исчезнува низ времето, да потече и крв од твојата нога за да сфатиш дека твоето детство стои допрено како божјак до војна и молчи...

Освен во случаите на народите како што се Палестинците, Јужноафриканските црнци, Порториканците или Курдите, национализмот е во целост негативна сила бидејќи тој поттикнува политика на војни и ксенофобија.

Селџуците ја покоруваат Азија, а латините – сиромаси ги чуваат влакната од магарето на пустиникот Петар како залог за светата војна и сонуваното богатство.

Па се опулив по странците, гостите од кај младоженецот, што некогаш биле „наши“, а отишле бегајќи од војната и таму, како раселени, биле подложени на претопување, геноцид, што и да е... и сега бедно изгледаа.

Ѝ велеше дека го чека Јована Дамчески да се врати од војна и дека кога ќе се врати тој, таа одново ќе си стане лична и млада и тогаш ќе се венчаат со Јована.

Таа, жетвата, без оглед на честите војни и реквизиции на житото, без оглед на суровоста на режимите на завојувачите, високите даноци и, самоволијата на даночниците и чифликсајбиите, и без оглед на тоа што таа сама по себе е макотрпна работа, во Потковицата од памтивек се извршуваше како нешто што налева сокови направо во жилите на животот.

Оттогаш, од тоа мачно и зовриено лето, па сѐ до нашиве модерни времиња кога отпочнаа буните и војните и кога се измешаа народите, друга слична историја не се случила во Потковицата.

Божја работа се и војниве и болестиве, вели, а наше е да трпиме и неговите казни да ги поднесуваме послушно и понизно, како негово верно стадо.

Bo барањето на што поубедлива документарност при интерпретација на личните и општи судбини, зафатени од виорот на Балканските војни и Првата светска војна, покрај кажувањата на десетина преживеани учесници од Македонија (со кои успеав да се сретнам во Битола, во Солун, во Берово, во Горно Коњаре, Скопско, во Ваташа, Кавадаречко, во Слојштица Демирхисарско, во Жиово, Мариовско, во Претор, Ресенско и т.н.) ненадоместлива помош ми беа и белешките на учителот Милорад Марковиќ, односно неговиот „Воен дневник“, којшто во еден поголем дел е воден на боиштата во Македонија.

Верувајте ми, Филипе, она што ни недостасува, тоа е природноста.

Арно ама, времето, војните и селаните од околината, сакајќи да ги потпрат ѕидовите од своите имоти, ја разурнале камен по камен, па сеќавањето на кулата се чува само во приказните...

Бил регрутиран уште во почетокот на Втората светска војна и шест години минал на три фронта.

Од 1951 година, кога го објавил романот Кај беше, Адаме?, станува професионален писател.

Во тој свет на маалото имаше населено, пред војната и по војната, луѓе од сите страни на Балканот, но и надвор од него: Македонци, Албанци, меѓу нив муслимани, католици и православни, познати како Шкрети, Турци, Срби, Ерменци, Грци, Бугари, Власи, Хрвати, Босанци, Роми, дури по некое руско семејство и други, сите поврзани со заедничката грижа на опстанокот на семејствата, како да ги нахранат децата во гладните времиња, принудени во едно време да чуваат кози, да се здружат со козите на козарите, повикани од режимот од планинските села, да станат работничка класа, но набргу козите од други причини им беа одземени од козарите и ликвидирани, а козарите не станаа никогаш работничка класа каква што ја замислуваа архитектите на новото комунистичко општество.

На балканските ветромети Татко се увери, по доживеаните балкански и светски војни и падот на Османската империја, епохата на комунизмот, дека најпосле Балканците треба да си ја пишуваат својата историја, како хронологија на настаните, личностите, епохите или како историја на обичните зборови кои живееле во хармонија, дури и во сојуз со различните јазици.

Но нивната крајна цел беше со нивните можеби единствени библиотеки во кои се дополнуваа Балканот и Европа, со книги замислени како енциклопедиско надополнување на историското и културно минато, да го спасат Балканот од внесување погрешни идеи, често накалемувани во иднината и народите по завојувачките војни и долговечната превласт на империите.

И Климент Камилски, кој на почетокот беше речиси дел од процесот за конечна пресмета со опасните турцизми, со текот на работата ја разбираше комплексноста на процесот, уверувајќи се, сепак, во тезата, која претходно ја оспоруваше дека Балканот бил вообличен и од византиско-османската ментална синтеза.

Камилски се надоврза на претходно изнесените податоци за зборот кодош, запирајќи на личното искуство: Во животот видов многу маки од кодошите, имаше меѓу нив што ги знаев, а ме кодошеа, имаше и кодоши кои не ги знаев, бев нивна постојана жртва во војна и во мир.

Во една или во друга комбинација, овие три супер-држави се во постојана меѓусебна војна и така е во последниве дваесет и пет години.

На таа средба во Тетово, како ученик на одново отворената гимназија, по прекинатата настава во текот на војната и окупацијата, со дотогаш скромен, скуден, школски допир со поезијата, без познавање нејзино, јас се присеќавав подоцна во мојата прва беседа прочитана на раните Рацинови средби, како нивни соосновач со Александар Спасов, Димитар Солев, Благоја Иванов..., со нашите велешки врсници и колеги Славчо Николов, Ангел Димов, Тихо Најдовски и со сесрдната грижа на Рациновото семејство и на неговите сограѓани.

Сега, еве, најдобро што можев ја завршив таа задача, задача со која само посакав, на скромен начин, да го славам прочуениот монарх, на чија величина и моќ во науките на војната и на мирот, а особено во музиката, човек може само да им се восхитува и да ги обожава.

Му закажав војна на инаетот од инает сакав да го згазам и закажав војна на омразата зошто и неа ужасно ја мразам Му закажав војна на гневот го прогонував и кон него се гневев му закажав војна и на гревот за малку и него ќе го средев Му закажав војна на стравот и сакав од страв да го стресам му закажав војна на егото и него да го обесчестам Му закажав војна на лукавиот и лукаво сакав да го сотрам ѕверот се разбуди во мене да го уништам и него ќе морам Си закажав војна со себе безпоштедна со премногу мртви си закажав војна без крај војна со страдања и жртви

Учеството на Мајка во балканската историја беше директно, посебно низ историјата на нејзините страдања во спасувањето на децата, на семејството, во времето на војните и на преселбите, додека Татко речиси целиот живот ја пишуваше својата незавршена Историја на Балканот низ падовите на империите.

Тоа е една посебна историја за најсреќните мигови во животот на Мајка, историја за нејзината италијанска пролет која живееше со Мајка, во сите други балкански годишни времиња, во војните и во преселбите.

И дека поради сето тоа, се одбива било какво менување на границата утврдена по Балканските војни и не се отстапува од тоа, освен со сила.

Видело многу војни и несреќи. Повеќе зло од добро. Доброто е во тоа што останало, одолеало...

Од друга страна: озонскиот ѕид е пробиен пролетта без пролет од студ не се чувствува должината на денот оваа 1991 година ни една ноќ без војна и сѐ така: сликите без перспектива од којашто би изгледале стварите нестварно обичниот свет необично без контекст во којшто би прозбориле без светлост со којашто би нѐ магепсале а нема уметност, нели (!) агол на гледање ако нема ако нема прекумерност особеност ако не шушне духот ако не се поместат границите видливото; јазикот нагрден сетилото за говор закржлавено граматиката без усет за ред ој додо додо ле „со цел уривање на системот“ „во името на слободата“ „прашање на стилот“ „во претходниот ден“ „голем број на бегалците на исчезнатите...“

О ти располагаш со бол во тебе се прекршува колективот и други показатели О во тебе се креваат револуции граѓански војни и љубов - збирна множина О во тебе паѓаат снегови снегови О во тебе тапани нерви и булки од секакво потекло О во тебе се Тие О во тебе отпадоци остатоци недостатоци вертикали и разновидни интимни чувства О ти си едно минато неопределено време О можеби си човек.

Тие ја заборавиле таа војна и тоа време, и нас нѐ заборавиле.

Можеби војната и ќе помогне нешто да се разреши.

На челниот дел од куќата, под стреата: срце, прстен, токосани раце, ангелче, венче, и во нив: почетните букви од името и презимето на домаќинот и годината на градењето; балкони: украсени со елементи од железо или ламарина во форма на триаголник, четириаголник, ромб, ромбоид, круг, трапез или со гипсени елементи во вид на амфори, во вид на подлактени раце или сосем едноставни со парапети кои завршуваат со коритца за цвеќиња; чардаци: долги колку што е долга и куќата, со пармаци, со плотици од костен, од даб, од јасика; на чардаците испуштени башлаци над кои висат мали куличиња низ кои може незабележено да се ѕирне во дворот, на патот, или во време на војни и арамилак, да се протне цевка од пушка и да се направи пусија; покриви: со рамни или со стрмни стреи, со испуштени чакми и кучиња, со поткренати маи како крилја од птица, со издолжени предни страни како козирка од капи, или прекинати со предниот ѕид што се крева нагоре за да го затскрие покривот; вратите: со една, со две поли, обични или со нутифедер, со украсни бордури на секоја пола, со надвратни прозорчиња застаклени или опшиени со мрежа за заштита од секакво гадурии; на вратите жапка или шуличе што се отвора со стап кој постојано е врзан на вратата, ѕвонец што ќе чукне потивко или посилно, резе со катинар или брава донесена којзнае од каде; прозорците: широки, европски, или пак тесни со по неколку крила доближени едно до друго за што подобро да ги осветлат просториите; оние што се на долниот кат и низ кои може да се ѕирне, заштитени се со железни прачки извиткани во разни форми; кај што нема железни пречки - дрвени капаци испукани од сонце и дожд, но кои ноќно време убаво ја затвораат куќата како дланки склопени на очи или како мравкини дупки.

Ѝ растеше Трајан како што растеа врбите; доаѓаше до работ на смртта и пак оживуваше; растеше во немаштија, во болести, во војни и сѐ издржуваше и сѐ трпеше како што и сега ја трпи раната на раката и слабината останата од гранатата.

Низ смрtта ѕирка, оживува едно време по кое трагам во моите книги...

Лазгуш Порадеци овде ги споменува дедо ми и татко ми, како основоположници на школството во Поградец и пошироко, за време на Големата војна и француската администрација.

Држење на пролите во континуиран страв од војна и набљудување од Големиот брат, вовлекување подмолно на систем на фашизам од задна врата, оков на нашиот врат.

Втората светска војна и Конференцијата на Јалта претставувале последната политичка распределба на територии меѓу големите сили.

По искуството што го имале на европската почва по завршувањето на Првата светска војна и неуспехот на политиката на Вилсон со неговите „Четиринаесет точки“, САД се повлекле во изолационизам*, кој во почетокот на Втората светска војна сѐ уште имал свои приврзаници во САД.

Партизаните, и покрај нивниот подоцнежен почеток во Македонија, претставуваат главниот фактор, практично, покрај непостоењето организирана опозиција.

Во политичката анализа за расположението на народот во Македонија, тој ќе истакне дека „поголемиот дел од цивилите ги имаат почувствувано ударите на војната и сега се подготвени за формирање сопствена влада.

Командантот на бригадата ни рече дека за три дена ќе завршиме и ќе ѝ дојде крајот на оваа проклета војна и дека тие, кои ќе се покажат храбри, ќе добијат една недела наградно отсуство.

Последниот нејзин жител – полјакот Аврам, кој што беше страв и трепет за децата што идеа во бавчите да крадат праски умре за време на војната и на негово место не дојде никој.

Оливера ми кажа дека некои деца биле уште уплашени од војната и дека не можат да спијат, а кога ќе заспијат викаат во сонот и бегаат од постела, се кријат под креветите, некои само да чујат брчење на камион или трактор, и ќе почнат да скокаат низ прозорците, си мислат авиони и тенкови идат и ќе се пикаат по грмушките, ќе се тресат ко пилиња, негователките ќе ги бараат, а тие ги затвориле ушите и очите, само устите им стојат отворени, ама пак не се оѕвиваат, не се кажуваат; оти не се оѕвиваш ми вели Горачинов, кај беше досега отидена, ме прашува, по ортомата своја, му велам, и јас не знам кај бев, а надвор се смеат, на вратите од кабините ни напишале ,То долапи ефтихијас"18 и се смеат,

Отидоа во војна и берачите на маслинки.