ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Самиот проект „Досие 96” се состои од изборот на неколку стечајни фабрики во различни градови кои беа земени како точки (станици) при патувањата низ Македонија во текот на целата 1996.

Моето внимание го привлече фактот што многу фабрики во Република Македонија што произведуваат стока за широка потрошувачка, денес фактички се „производители” и на импозантни количини на шкарт.

Верувај, да можев тоа да го снимам на лента, немаше да има потреба да продолжам да трчам по дваесетина распаднати фабрики во Битола, Прилеп, Куманово итн., зашто тоа ќе беше сосем доволно за да се оствари изложбата.

Му исплива во паметта фабриката во која работеше.

Истиот лик... секогаш истиот - широк, груб, во едниот агол со фотографијата на фабриката во која работи Крстан.

Навистина, бункерите имаа и друго што да бранат: нашиот прастар и автохтон идентитет, нашиот древен јазик, нашиот фолклор, нашето полифоно пеење, нашата изорана земја во цветни алеи и терасести градини, нашите фабрики во кои се произведува од игла до трактор, нашиот целосно описменет народ, ослободен од верското ропство, нашите задруги...

За разлика од самите соништа, фабриката во којашто тие се произведуваат не изгледа убаво... како впрочем и секоја друга фабрика: има тука разни маслосани машини, и бучни апарати, и големи зачадени оџаци, и смрдливи отпадни материјали, и привилегирани шефови на смени, и млади преамбициозни кадри, и необработени сировини, и стечајни работници, и ученици дојдени на пракса...

Нашиот јужен сосед сака да не труе и на ваков начин,” се отвори пред мене Шефот, “тој канал мораме да го пресечеме.”

Малку ли му се текстилните фабрики во Дренок, Пробиштип и Виница, малку ли му е заработувачката од дејноста што му ја овозможивме да влечка жени од Солунското пристаниште до кај нас, па уште и со статус на шеф на транзитната служба? – началникот си земаше слобода гласно да говори во мое присуство, очигледно свесен за тежината на проблемот од ваквата инволвираност на Гркот.

На периферијата од градот, северозападно од Метрополата, во Дренок, Ниротакис имаше фабрика за текстил (таа беше специјализиран оддел што ги опслужуваше неговите фабрики во Пробиштип и Виница), а Авни својот бизнис го тераше во златарата “Карат”, впечатлива по мермерната фасада, во непосредна близина на фонтаната “Ангел”, во центарот на Старата чаршија.

Според сознанијата на Шефот, не беше исклучена можноста, паралелно со работата од Солунското пристаниште до Прифатниот центар и ангажманот што го имаше со нас во секојдневните активности околу пласманот на жените на црно, вклучувајќи го тука и бизнисот со текстилните фабрики во Дренок, Пробиштип и Виница, Ниротакис да бил вработен и од другата страна на границата, во организиран канал за шверцување мигранти од Авганистан, Пакистан, Нигерија, Тунис, Мароко и Алжир.”

Работеше како ноќен чувар во една од малкуте фабрики во градот, беше бедно платен и како голем дел од неговите врсници живееше од пензијата на неговите родители.

Во толкава мера што денешното просечно американско домаќинство има поразновидни и покомплицирани механички апарати отколку најмодерната фабрика во 1900.

Просечната плата исплатена по работник кај странските директни инвеститори изнесува околу 16.150 денари, за разлика од просечната нето плата исплатена на ниво на држава која изнесува околу 21.400 денари.2 Најдобар пример за ваквата ситуација е изјавата на првиот човек на компанијата за автобуси Ван Хул, која има своја фабрика во Република Македонија, дека тие инвестирале вкупно 30 милиони евра, но дека повеќе од половината (17 милиони) биле всушност субвеници дадени од страна на Владата на РМ.

Тоа беше адресата на фабриката во која тој работеше.

Лево и десно од автопатот многубројни хангари - фабрики во различни бои и на покривите знамињата на САД, Германија, Италија, Франција, Шпанија.

Цртежот му се фрлаше под нос на мајсторот кој го ставаше на мајсторското тезге, го проучуваше муртејќи го челото, потоа ја проверуваше издржливоста на дрвото и најпосле почнуваше со производството.

Нашата канцеларија се наоѓа во непосредна близина на фабриката во која дванаесетмина работници произведуваат мебел што човек го купува за да се кае потоа цел живот, освен ако не реши по три дни да го исече за потпалување: столчиња за пушење, столчиња за шиење, комоди, вешто бојосани столчиња што се кршат под тригодишни дечиња, мали подлошки за вази или саксии, безвредни дреболии кои за својот живот ѝ се благодарни само на вештината на столарот, додека во стварноста некој лош бојаџија им дава само привидна убавина со бојата за која сите мислат дека е лак, а која требаше да ги оправда цените.

Фабриката за шеќер денес е акционерско друштво во приватна сопственост на странски газди од соседството, кое делува во рамките на прехранбената индустрија и моментално брои околу 150 вработени.

Како што може да се види, дејноста на фабриката во којашто работеше тој беше од областа на градежништвото и кога настанува спорот, кон крајот на 1999 година, во неа имаше преку 250 вработени.

Во некогашните најдобри денови од работењето на фабриката во неа работеа и над 350 работници.

Работникот Орхан Авдиќ од Скопје (сега 54-годишен) беше вработен во фабриката за цигли, тули и ќерамиди – АД за произ- водство и промет на градежни материјали „Киро Ќучук“ – Велес, која во транзицијата беше приватизирана по партиска линија од страна на локални моќници, со договор за работа на неопределено време, од 1982 год. – седумнаесет години пред да настане конкретниот работен спор опишан подолу.