Кон историското ниво на приказната кое низ преданието, архивата и пронајдениот животопис пружа увид во колебливото минато, се придружува современиот контекст во кој историјата се повторува и се огледува во речиси истоветни форми, наметнувајќи го заклучокот за неможноста од пронаоѓање сигурна точка на посматрање и на дофаќање на конечна вистина.
„Бунар“
од Димитар Башевски
(2001)
Тие биле „сејачи на шовинизмот на ропската потчинетост, каде што младото поколение се труе и расцепува на бесно - непријателски шовинистички лагери... каде што се сее уважение кон оние котила на развратот, бескарактерноста и заблудата - Орта-ќои (Егзархијата - б.м.) и Фенер (Патријаршијата - б.м.)“; каде што се вдахнувало почит кон историските и филолошките „права“ на Бугарите, Грците, Србите и Романците; каде што се спроведувала љубов кон владата што не задушува и синовска преданост кон султанот „нашиот цар-татко“
„Солунските атентати 1903“
од Крсте Битоски
(2003)
Кон историски вредности на градот луѓето се однесуваат со вистински пиетет.
„Патувања“
од Никола Кирков
(1982)