ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Зад секој алфабетски систем на писмо стои единствен создавач, кој според од него одбележан план и врз основа на систем преземен од писмото-прототип го создава новото писмо за својот јазик.

Се знае дека обата системи на писмо се создадени во период од најмногу 50 години - временски период, во кој е мошне тешко да се говори за, условно, архаичност на еден јазички систем, особено на еден целосно изграден јазички систем каков што е старословенскиот. 3.

Процесот на создавањето на системот на писмо не треба да се претставува како резултат на колективно творештво, т.е. на начин, како некое лице во определен временски период создава определено количество на знаци, кон кои некое друго лице додава наредно количество на знаци итн., сѐ додека не настане графички систем, достатен за изразување на фонетските единици на конкретниот јазик.

Најстариот досега пронајден споменик не мора да значи дека тој навистина е најстар, уште повеќе што до нас не е допрен ниеден изворен ракопис на Константин или Методиј, а се знае дека нивната дејност како преведувачи на богослужбени книги е мошне обемна. 2.

Но, вистинските ангажирани и автономни „синдикати без лидери“ треба да се обидуваат да бидат што е можно повеќе хоризонтално и непосредно демократски организирани, па преку ефективни директни, ненасилни, непоколебливи и кохерентни акции, како и преку индивидуални лични примери достојни за почит, да го мотивираат своето членство, а и неодлучните работници – и на тој начин да работат на остварување на своите агенди во корист на работништвото.

Примерот на Триманова – која во моментов води и друг спор против истиот работодавач, но сега по друг правен основ и со нов адвокат (Д. Чакаровска), е за одбележување затоа што укажува на потребата работниците да немаат безрезервна верба во своите полномошници-адвокати, и почесто да се интересираат за текот на спорот и за начинот на нивно застапување.

Судијката (В.Србинова), во јуни 1996, донесе Пресуда со која делумно го усвои тужбеното барање и ги задолжи тужените да ги исплатат неисплатените плати и придонеси за седум месеци, во вкупен износ од 29.266 МКД (480 ЕУР) – зголемени за затезната камата, како и да го впише овој временски период во работната книшка на Јаневски.

2.  Од почетокот на транзицијата до денес – временскиот период за кој може да се склучи договорот за вработување на определено време перманентно и сукцесивно беше продолжуван: од една година, како што изнесуваше на почетокот (1993), тој се зголеми на три (од 2003), па на четири (од 2005) – за да, на крајот, по првата измена и дополнување на најновиот ЗРО, онаа од август 2008, стигне дури до пет години!?

Ваквиот, барем за наши услови, нов и „наопачки“ принцип на синдикална организација ја негира поделбата на активно синдикално водство (кое преговара) и пасивно членство (кое послушно следи) – која, впрочем, е и загноената рак- рана на македонското синдикално движење.

Исто 283 така, збунувачки делува и фактот што работодавачот ја исплатува потребната сума на банкарската сметка на адвокатот – којшто, откако си задржува онолку колку што е потребно за себе, преостанатата сума ја исплаќа на сметката на тужителката!? ***

Некои паднаа на оваа „квака“ – по што, по краток временски период откако беа вратени на работа, повторно беа избркани на улица!

Сепак, барем во одделот каде што таа работеше, постоеше солидарност и добра соработка меѓу колегите.

Откако наидува на крајно непрофесионален, дрзок и игнорантски однос од претпоставените и откако увидува дека е изманипулирана и практично не постои можност за вонсудско решавање на спорот, таа – заедно со уште десетина работнички 282 кои се најдоа во ист кош, а охрабрени од позитивното искуство на некои работнички од истото трговско друштво, кои уште од порано се одважиле спорот да го решат по судски пат – решаваат, во јули 2009 – та, да поднесат колективна тужба против нивниот довчерашен работодавач.

Впрочем, постојат и случаи кадешто и неколкукратно е надминат овој шестмесечен временски период кога судијата мора да донесе 1.  За овој лоциран проблем види го и списанието Direktna akcija – propagandni bilten Sindikalne konfederacije „ASI“; epoha II, #4; Beograd, 2009; str. 32-33; како и книгата на Франк Хантке: Синдикатите во XXI век – Прирачник за дискусија за синдикатите во земјите во транзиција (со предговор на Џон Монкс); Фондација „Фридрих Еберт“ – Канцеларија Скопје; Скопје, 2010. 302 пресуда, без притоа тоа да повлече било какви негативни репер- кусии по професионалната кариера на конкретниот судија.

За контекстот на целата ситуација, се чини битно е да се спомене податокот дека телефонскиот број на Авдиќ и неговата нова адреса на живеење им беа познати на фабричкото раководство бидејќи истите беа уредно пријавени во правната служба, но – според неговите зборови – очигледно е дека нивната единствена цел била да го отпуштат од работа, и тоа заради неговата блискост до „гарнитурата“ на претходниот директор кој, пак, беше од друга политичка партија, иако Авдиќ не е член на ниту една партија. 102

Впрочем тој и не покажа некоја поголема загриженост во врска со тоа.

6.  Парициониот рок е оној одреден временски период кој му стои на располагање на должникот кој го изгубил спорот доброволно да ја исполни досудената престација и сѐ додека не истече овој рок пресудата не може присилно да биде извршена преку извршител.

Работната атмосфера е тешко да се дефинира во целост, бидејќи В.И. смета оти токму поради оваа хиерархиска поставеност во фирмата се предизвикуваше непотребно сепарирање меѓу вработените и создавање на внатрешни табори.

Но, бидејќи претходно таа веќе беше паднала во немилост на нејзиниот директор – и покрај тоа што на дел од останатите работнички кои беа напуштени по истиот правен основ, им беа исплатени испратнините кои законски им следуваат – тоа, од неразбирливи причини, не беше сторено и во случајот на Триманова!?7 По ова, таа прави обид настанатиот спор спогодбено да се разреши – на трипати, во придружба и на нејзиниот сопруг, се обраќа до сопственикот којшто истовремено е и менаџер на акционерското друштво.

Но, се случува сосем спротивното. Во фирмата почнува забавено исплаќање на платите, и тоа за период од 12 месеци, поради што В.И. се решава да покрене судска постапка како би ги добила 243 заостанатите плати за временскиот период од мај 2002 до април 2003 година.

Реакцијата на тужениот по однос на тужбата, не беше воопшто забележлива.

По поминувањето на наведениот временски период од испраќањето на фамозното писмо на поранешната адреса и по неколкуте неуспешни обиди Авдиќ телефонски да го добие раководството на фабрика, тој се решава да оди директно во просториите кои беа седиште на велешката фабрика.

Со привремена мерка не се стекнува заложно право (чл. 34, ЗОП). 165 Судот може, со оглед на околностите на случајот, по предлог на доверителот, да дозволи и повеќе привремени мерки, ако тоа е потребно (чл. 39, ЗОП).

Со оглед дека романот се одвива во временски распон од една година и дека односот на историјата на селото и Симоновиот предок Никола Поцо се повторува и во судбината на Симон и во неговиот однос со селаните, забележливо е внесувањето на уште една димензија на романот, онаа која укажува на можноста од цикличноста на историјата, инаку карактеристична за митското време во кое, во рамки на дневниот, годишниот или подолг временски период, циклично се појавува смената на денот и ноќта, годишните времиња, но и животниот циклус, смената на владателите итн.

Никаде досега, во ниедна друга балканска земја, не се откриени толку сиџили и од толку долг временски период...

Сепак, постојат одредени концепти кои преовладуваат во разни временски периоди и кои можат да бидат документирани.

Исто така, земање екстази во подолг временски период (поради тоа што дрогата го намалува апетитот) доведува до губење на телесната тежина.

Со други зборови, привремените агенциски работници имаат право на учество на свои претставници во телата кои ги претставуваат работниците, кои согласно со прописите се формираат кај работодавачот корисник на ист начин како тие да биле директно вработени од работодавачот корисник за истиот временски период. (чл. 3-ѓ од Законот за измена и дополнување на ЗАПВ).

8 Во периодот од независноста до 2010 година дојде со суштинско намалување на работничките права, и тоа: беше воведен отказ без отказен рок; значително се отежна остварувањето на правото на штрајк; временскиот период за работа на определено време беше продолжен од една на пет години; се намали законски утврдениот годишен одмор; драстично се намали висината на еднократниот надомест при добивање испратнина, а продолжи со невоедначената казнена политика во однос на ригирозноста на казните.

Во временскиот период за кој е анализиран овој доста битен и актуелен закон (2010–2014), истиот претрпел дури 11 изменувања и дополнувања.123 Со овие измени битно се ограничи правото на невработените лица да уживаат здравствено осигурување, стапките по кои се пресметуваат придонесите стагнираат или се намалуваат во споредба со 2009 година, а дополнително се предвиде и плаќање на придонеси за популарно наречените „хонорарци“.

Кај сега неважечкиот ЗРО од 1993 година, во чл. 23, сезонските работи можеа да траат најдолго девет месеци во текот на една година, што во споредба со актуелното законско решение значи намалување на временскиот период; е) до промени дојде и кај договорот за вработување со скратено време (и кај повеќе работодавачи) со што нејасниот и конфузен назив на овие договори беше променет со новиот трудово - правен институт договор за вработување со неполно работно време.

Ваквата формулација дава можност работникот да склучи договор за вработување на неопределено време, што секако е позитивна промена, но временскиот период од 2 години како минимален рок во кој работникот треба да продолжи да работи е несразмерно долго утврден и умесно би било да се размисли за сведување на овој временски услов на 6 месеци; ѓ) кај сезонската работа дојде до нејзино поблиско дефинирање како „работа која поради климатските или природните услови не се извршува во текот на целата година, туку во одредени периоди – сезони, која не надминува осум месеци во период од 12 последователни месеци“ (чл. 6 од ЗИДЗРО/фев.13) Инаку, ова е втор обид да се дефинира максималното траење на сезонската работа.

На пример, ако три планети кружат една околу друга под влијание само на силата на гравитацијата станува невозможно да се претскаже движењето на планетите за подолг временски период дури и ако позициите и брзините на планетите се знаат со голема точност.

А маж од неговиот калибар сигурно сексуално не апстинирал толку долг временски период, колку што беа разделени.

Грешното дело се прави еднаш и трае кратко, а грешната мисла може да трае подолг временски период.

Тоа е распределување на стресот, во подолг временски период, со што се олеснува интензитетот на вознемиреност во дадениот момент на случувањето.

Беше тоа еден кус временски период во којшто експресионизмот во Берлин го достигнал својот врв, како во интензитетот на заострените, строги канони на формата, така и во силата на видовитите описи.

Новиот ЗРО (2005) повторно донесе промена во временскиот период за кој се исплаќа испратнината.

г) Во август 2008, со првата измена на ЗРО (2005), се интервенираше во сферата на казнените, или по ново, прекршочни одредби – со кои, како што веќе подвлековме, прв пат по подолг временски период, казните неколкукратно се зголемија – но, од друга страна, се намалија поведенијата за кои тие се пропишуваа – и тоа од вкупно 31 на 24 прекршочни дејствија!?

 8 Во овој транзициски период, преку измените на ЗРО – кој, како основен закон (lex fundamentalis), ја игра улогата на своевиден „работнички устав“, работничките права особено се влошија во следниве сегменти: драстично се намалија правата на работниците кои се прогласени за „технолошки вишок“; воведен е отказ без отказен рок; значително е отежнато остварувањето на правото на штрајк; намален е законски гарантираниот годишен одмор; овозможено е, преку дефинирањето на работното време, работникот да биде натеран да извршува какви било работни задачи, а не само оние кои се соодветни на неговото работно место и квалификации; а временскиот период за работа на определено време беше продолжен од една, дури на пет години.

Покрај тоа, во законот подетално се специфицираа категориите на странци на кои може да им биде издадена лична работна дозвола со важност за период до една година, односно таа им се издава на: •  член на потесното семејството на државјани на Република Македонија кој поседува важечка дозвола за привремен престој, •  член на потесното семејството на странец кој поседува лична работна дозвола за неодреден временски период, •  странец кој по потекло е од Република Македонија или негов наследник до трето колено, кој нема македонско државјанство, •  странец кој престојува во Република Македонија врз основ на дозвола за привремен престој за семејно обединување, •  странец барател на правото на азил на кој барањето за признавање на правото на азил не му е решено во период од една година, по истекот на периодот од една година (дозволата за работа се издава на три месецa со можност за продолжување), •  странец со признат статус на бегалец, •  странец под хуманитарна заштита и •  странец под привремена заштита (чл. 12).

Имено, работниците уште имаа право да бараат заштита на своите права пред надлежниот основен суд, но повеќе не во наведениов случај т.е. кога ќе беа прогласени како „технолошки вишок“ – што, секако, беше на работ на неуставноста. 25 д) бројни негативни промени претрпе одредбата од ЗРО (1993) според која работниот однос не може да престане ако на работникот не му е обезбедено барем едно од следниве три права: (1) вработување кај друг работодавец; (2) стручно оспособување, преквалификација или доквалификација; или, пак, (3) испратнина – чл. 130, ЗРО/93: •  во врска со испратнината, со промените до кои дојде со носењето на ЗРО (1993) веќе не се предвидуваше дека работникот, кој бил прогласен за технолошки вишок, а на којшто работодавецот не можел да му обезбеди ниту едно од правата во согласност со закон – има право на паричен надомест најмногу две години, а кој не може да биде помал од загарантираниот личен доход, како и право на пензиско и здравствено осигурување за овој временски период кога е без работа (чл. 18, ЗРО/90).

Тие сметаа дека склучувањето на договори за работа на определено време за пет години е предолг временски период.

Против ова решение може да се поднесе жалба до Владата на РМ, а, пак, против нејзиното решение може да се заведе управен спор пред Управниот суд; •  петтиот нов член се однесува на подоцнежната постапка на преиспитување на репрезентативноста, бидејќи таа се определува само за временски период од три години, од денот на донесувањето на решението.

Имено, предвидено е тие да можат да бидат издадени како: а) лична работна дозвола, која се издава за определен временски период до една или до три години или на неопределено време; б) дозвола за вработување, која се издава за период до една година, ако поинаку не е утврдено со овој закон; и в) дозвола за работа, која се издава согласно со различни временски ограничувања, во зависност од целта заради која е издадена (чл. 8).

Исто така, согласно погорните измени, право на лична работна дозвола добија и жртви на трговија со луѓе кои имаат стекнато дозвола за привремен престој поради хуманитарни причини за временскиот период на валидноста на дозволата за привремен престој (чл. 4).

69 Не гледајќи никакви теоретски разлики меѓу уметниците кои си ја вршат својата работа сликајќи слики и уметниците кои ја вршат својата работа преку решавање на општествените проблеми, оваа уметничка 68 Fran Ilich and Luis Humberto Rosales, „Borderhack 2000“, http://subsol.c3.hu/subsol_2/contributors/ilichtext.html (ac- cessed Sept 07, 2006 69 Pascale Jeannee, “WochenKlausur,” in WochenKlausur: Sociopo- litical activism in art, ed. Wolfgang Zinggl (Wien: SpringerWien- NewYork, 2001), 7. 53 група веќе 13 години развива и реализира мали, но конкретни социополитички интервенции.

Интервенциите на групата се колективни напори, кои што се случуваат во рамки на строго ограничен временски период (обично не подолг од осум недели) и секогаш на покана од некоја уметнички институција што ги обезбедува инфраструктурните услови и финансирање.

За време на кризата во 1924 г., Илјаз Вриони повторно за еден кус временски период ќе биде на чело на владата.

Да беше ракописот смирен, прецизен, јасен и да беше пишуван во подолг временски период, сигурно ќе беше многу пократок.

Во текот на овој временски период мораме да ги извршиме сите неопходни подготовки.

Првата, сукцесијата, е најжива тогаш кога (како во пресеците на Мортон Фелдман) не е утврдена, туку е претставена во обликот на ситуацијата, каде влегувањата се одигруваат во било која точка внатре во дадениот временски период.

Ние во Европа во еден подолг период се прашувавме зошто марксизмот завладеал толку моќно и во еден толку долг временски период, мошне силно распростра­нет на планетата, успевајќи да им се наложи на толку многу народи.

После сѐ, после сите тие случувања за толку краток временски период се чувствував преморена од животот, преморена од сите глупости од кои ми се умираше.