ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Фабриката за шеќер денес е акционерско друштво во приватна сопственост на странски газди од соседството, кое делува во рамките на прехранбената индустрија и моментално брои околу 150 вработени.

Костадиновска, која е добро информирана за своите работнички права, одлучно истакнува дека и во иднина, без двоумење, би тужела доколку ѝ биде повредено некое законски гарантирано право од работен однос.

2.  За оваа ретко истражувана, а суштинска, проблематика на при(х)ватизацијата, која овозможи она што беше „сечие и ничие“ (општествениот капитал) да стане приватна сопственост само на неколкумина моќници, и за тоа како тоа се одрази во очите на работничката класа – види ја и студијата на д-р Илија Ацески: Општеството и човекот во транзицијата (Македонскиот случај); Екопрес, Скопје, 1995.

Тој 21-на година работеше на позиција машинобравар на одржување, а после неговото вклучување во штрајкот од 2008-та, како што истакнува, е „награден“ и распределен на нова работна позиција, ложач на парен котел во РЕ Енергана.

И конечно, во казнивите дела против правниот сообраќај постои и делото „Фалсификување исправа“ според кое тој што ќе направи лажна исправа или ќе преправи вистинска исправа со намера таквата исправа да се употреби како вистинска или тој што лажната или преправената исправа ќе ја употреби како вистинска, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. Обидот е казнив (чл. 378, ст.1-2 од КЗ). 271

Примерот на Костадиновска јасно покажува како може да биде пружан континуиран и систематски отпор на своеволието на одредени работодавци – во однос на исплаќањето на платите, придонесите и испратнините, под услов работниците да покажат волја, храброст и упорност во остварувањето на, со закон, загарантираните работнички права.

„Топлификација“ – Скопје е конституирано како акционерско 233 друштво во приватна сопственост [Извор: Статут на друштво за производство и дистрибуција на топлинска енергија, Топлификација АД – Скопје (пречистен текст), мај 2009].

Парничните трошоци , кои исто така паднаа на товар на тужениот, изнесуваа 3.000 денари и ги опфаќаа само судските такси за поднесување тужба и за донесување одлука.

Фабриката е во приватна сопственост и функционира како акционерско друштво, а во неа се вработени над 190 работници.

Поради потребата од спроведување на ЗТПОК (1993), фирмата премина во приватна сопственост и во неа, барем до 2001 година, имаше околу 250 вработени.

Во фабриката имаше основано синдикална организација, која беше член и на гранковиот синдикат при ССМ – меѓутоа Ангелеска, поради оправдана недоверба кон раководната структура, не беше член на овој синдикат.

Друштвото во кое тој беше во редовен работен однос, „Топли- фикација Битола“ ДОО Скопје, е основано во 1999-та, од страна на монополското претпријатие „Топлификација“ АД – Скопје, кое денес е во приватна сопственост,2 а неговата задача беше да произведува и испорачува топлинска енергија на дел од терито- ријата на град Битола.

„Топлификација“ АД – Скопје е монопол во сферата на производство и дистри- буција на топлинска енергија во РМ, а цената на нејзините услуги ја регулира Регулаторна комисија за енергетика на РМ, како независно тело.

Од целата оваа ситуација, која е прилично тешка за психофизичко издржување – земајќи ги во предвид многуте неисплатени плати, долгиот процес на трансформација на претпријатието во приватна сопственост, а во некои размери и лошата, а на моменти и непријателска работна атмосфера  – В.И. ја гледа, условно речено, добивката од добивањето на овој судски спор.

Работникот Кире Марковски (сега 55-годишен) од Скопје беше вработен во фирма од металската индустрија со општествен статус на сопственост – од којашто подоцна произлезе МЗТ „Пумпи“ – Скопје, АД за производство и монтажа на пумпи, турбини, хидромеханичка и еколошка опрема.

Но, трагично во целиов овој случај е тоа што, и покрај постоењето на судска пресуда во нејзина корист, бидејќи во меѓувреме млекарницата од државна се трансформира во приватна сопственост – Ангелеска сè уште, до ден денес, по изминати речиси 14 години, го нема добиено паричниот надоместок кој ѝ е досуден, а коешто побарување веќе е и застарено!?6 ***

Работното место на Лозановски беше одржувач на постројки, а повремено, ако за тоа имаше потреба, работеше и како котлар – доставувач на енергија.

Судијката (М.Панговска), по добиената писмена изјава за признание – поднесена во јули 2003 – од страна на директорот на туженото претпријатие, донесе пресуда врз основа на признание со којашто во целост го уважи нејзиното тужбено барање и го задолжи тужениот да и исплати:3 а) на име неисплатени плати – сума од 116.917 МКД (1.900 ЕУР); и б) на име неисплатени придонеси за пензиско и инвалидско оси- гурување да уплати во ФПИОМ – сума од 74.523 МКД (1.220 ЕУР).

Костадиновска против Спектар Спор за неисплатена плата и испратнина1 Veritas habenda est in iuratore, iustitia et iudicium in iudice. Поротникот треба да се држи до вистината, а судијата до правото и правдата!

Работната атмосфера во фабриката беше прилично напната: работното време не беше стриктно почитувано од страна на генералниот директор (Г. Рафајловски), потоа работниците беа преместувани од едно работно место на друго по негова желба и сл. – што значи, можеме да констатираме дека, практично владееше еден вид на несанкционирано самоволие на директорот, како да оваа државна фабрика небаре е негова приватна сопственост.

Од почетокот на нејзиното вработување па сѐ до денес, работничката работи на позиција монтер во производствениот процес.

По окончувањето на спорот во првостепена инстанца, не следуваше иницирање жалбена постапка од незадоволната странка.

Во текот на 90-тите години фирмата се приватизираше и оттогаш е во приватна сопственост.

Имено, самиот услов во законот според кој се обештетуваат само оние кои работеле во претпријатија со доминантно државна сопственост (чл. 2 ст. 1 ал. 1), а се исклучуваат оние кои работеле 111 Закон за материјално обезбедување на невработените лица поради приватизацијата на претпријатијата со доминантна сопственост на државата во периодот од 2000 до 2004 година; Сл. весник на РМ, 87/2008. 112 Закон за изменување и дополнување на Законот за материјално обезбедување на невработените лица поради приватизацијата на претпријатијата со доминантна сопственост на државата во периодот од 2000 до 2004 година; Службен весник на РМ, 33/2014. 112 во претпријатија во приватна сопственост (тука спаѓаат и оние кои практично цел свој работен век работеле во јавни претпријатија, а за време на процесот на транзиција/приватизација истите тие претпријатија преку ноќ станале приватни) е противуставен и се коси со чл. 9 ст. 2 од УРМ според кој „Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви“ и со чл. 55 ст. 2 од УРМ кој вели дека „Републиката обезбедува еднаква правна положба на сите субјекти на пазарот.“

За жал, овој закон не се однесува на работодавачите кај кои повеќе од 51% од средствата се во приватна сопственост. 38 беше избришана експлицитната одредба која нормираше дека платата мора да му биде на располагање на работникот на определениот ден за исплаќање, освен ако страните поинаку не се договориле (чл. 5 од ЗИДЗРО/јан.12); ● беше продолжено времетраењето за кое работодавачот исплаќа надоместок на платата на работникот за работа поради негова болест или повреди од 21 на 30 дена.

Како што во деветнаесеттиот век беше тешко да се предочи какви можат да бидат нештата без приватна сопственост, во осумнаесеттиот и раниот деветнаесетти век беше релативно лесно да се предочи еден свет без робови и ропството да се смета само како остаток од варварското доба - морално неподнослив за нашироко прифатените интуиции.

Единственото нешто што ме спречуваше да се искачам на него беше лоша околност, наречена - приватна сопственост. Така беше и овојпат.

Ама немав куче. Не можев ни да набавам, затоа што немав балкон кој не ги нарушува правилата на приватна сопственост.

Таканареченото „ укинување на приватната сопственост“, до кое дојде во средината на векот, значеше всушност концентрација на сопственоста во рацете на уште помал број луѓе отколку порано: но со таа разлика што новите сопственици беа група, наместо маса поединци.

Фабриките, рудниците, земјиштето, куќите, транспортот - сѐ им беше одземено и бидејќи тие работи не беа повеќе приватна сопственост, произлегуваше дека се општествена сопственост.

Следната година се изврши прецизирање на тоа што се подразбира под правно лице во приватна сопственост.

Освен во случајот со долната граница на платата по работник која претставува основица за пресметување на даноците и придонесите 1.  Закон за исплата на личните доходи и други лични примања во Републиката, Сл. весник на СРМ, 2/91. 2.  Закон за исплата на платите и други надоместоци и дивиденди во Републиката, Сл. весник на РМ, 26/92. 3.  Закони за измена и дополнување на Законот за исплата на платите и други надоместоци и дивиденди во Републиката, Сл. весник на РМ, 46/92 и 59/92. 4.  Закон за исплата на платите и пензиите во Република Македонија, Сл. весник на РМ, 78/93. 5.  Закон за исплата на платите во Република Македонија, Сл. весник на РМ, 70/94. 6.  Закони за изменување и дополнување на Законот за исплата на платите во Република Македонија, Сл. весник на РМ, 62/95, 33/97, 50/01, 26/02, 46/02, 37/05, 121/07, 161/08, 92/09. 176 од плата, одредбите на овој закон престанаа да важат за работодавачите кои повеќе од 51% се во приватна сопственост.

Опсег на важење на законските одредби Додека со Законот од 1992 година беше предвидено тој да се применува на сите правни лица со седиште во Република Македонија (чл. 1, ЗИПДНД/92), со Законот од 1993 година се пропиша дека неговите одредби нема да се однесуваат на правните лица во приватна сопственост.

Транзицијата од поранешниот во сегашниот општествено-економски систем не беше замислена и не смее да се сведе само на трансформација на државната во приватна сопственост и на премин од планска во пазарна економија.

Со измената и дополнување на ЗИПРМ (1994) изгласана во 1997 година беше пропишано дека по исклучок од членовите 3 и 4 на ЗИПРМ, исплатата на нето платите до 31 декември 1997 година кај правните лица со седиште во Република Македонија, освен кај правните лица 8.  Закон за општествениот капитал, Службен лист на СФРЈ, 84/89 и 46/90. 180 кај кои сите средства се во приватна сопственост, се врши најмногу до нивото на последно исплатената плата заклучно со 9 јули 1997 година (чл. 1, ЗИДЗИПРМ/97).

Така, со ЗИПРМ (1994) е пропишано дека одредбите од овој закон нема да се однесуваат на правните лица кај кои повеќе од 70% од средства- та се во приватна сопственост.

Со неа е пропишано дека, одредбите од овој закон, освен одредбата со која се регулира платата по работник која претставува основица за пресметување на даноците и придонесите од плата, нема да се однесуваат на работодавците кај кои повеќе од 51% од средствата се во приватна сопственост (чл. 1, ЗИДЗИПРМ/апр.02).

Како арена на политичка дебата и учество, јавната сфера е фундаментална за демократското владеење.

овие станбени области со ограничен пристап и класната, расната и културната исклучивост која тие ја носат со себе претставуваат директна закана за „поопштите идеи на граѓанска заедница, комшиска поврзаност и заемна поддршка“.

Според Врховниот Суд на САД (Лојд корп против Танер, 1972), правото на слободен говор се протега само на активности на јавна а не приватна сопственост.88 Затоа, постојаниот притисок да се ограничи/намали јавниот простор воден од барањата за безбедност и комерцијалните интереси има крајно сериозни политички импликации, бидејќи директно ги поткопува можностите за слобода на говорот.

Како простор за претставување, јавниот простор има клучно значење.

123 Приватизирајќи го јавниот простор, градските власти ги привилегираат правата на сопствениците на приватна сопственост на сметка на традиционалните граѓански права на слобода на говорот и слобода на здружување.

Светот дефиниран само преку приватната сопственост неопходно исклучува какво било постоење на јавна сфера која би била инклузивна и широко репрезентативна на разноликоста на различните јавности.

Ми се згади толку силно што покрај тоа што исчезнува објектот на гадењето, ќе исчезне и субјектот. (А ми се гади од ствари сами по себе, како од ретко што друго, на пример, може да ми се згади и нешто од што никогаш не би ми се згадило.) Ми се гади од државна и приватна сопственост, од бирократија и шминка.

Ако е мислењето приватна сопственост, што има вредност само за сопственикот, и него би го оштетиле само лично со тоа што би го лишиле од задоволството што му го нуди, би било важно дали со тоа сме сториле вина само на грст луѓе или на многумина.

Со насилното стишување на мислењето пак предизвикуваме посебна несреќа, зашто со тоа го ограбуваме човечкиот род, како оние што доаѓаат по нас, така и сегашните генерации, луѓето коишто со таквото мислење не се согласуваат, дури повеќе од она лице што го изразува.

Ако мислењето било правилно, на тој начин сме ги лишиле од можноста заблудата да ја замениме со вистината, ако било погрешно пак, сме им одзеле нешто што е речиси подеднакво скапоцено, имено можноста вистината при нејзиното соочување со заблудата да ја видат појасно и да ја почувствуваат поживо.