разум (м.)
Таа ги просветува помрачените од лагата на гревот, тој јазик источи слатки и животворни зборови, тие пречесни усни расцутија со премудрост, неговите пречесни прсти поставија духовен органон и го украсија со златозрачни букви, со таа богогласна уста се напоија жедните за божји разум, со неа мнозина се насладија со животворна храна.
„Пофалба на нашиот татко и учител словенски Кирил Филозоф“
од Климент Охридски
(1754)
И како прва буква аз, дадена од Бога на словенското племе за да се отворат устите на децата при учењето на разумот преку буквите, тоа се произнесува со широко отворање на устата, а другите букви се произнесуваат со послабо отворање на устата.
„За буквите“
од Црноризец Храбар
(1754)
Блажена да е твојата пресвета душа што ја излекува мојава душа од струпјето на гревот и всади разум во нашите срца со духовни зборови.
„Пофалба на нашиот татко и учител словенски Кирил Филозоф“
од Климент Охридски
(1754)
Потоа човекољубецот Бог, којшто го стори и не го остави човечкиот род без разум, туку сите луѓе ги доведува до разум и спасение, се смили на човековиот род, па им го испрати Св. Константина Филозоф, наречен Кирил, праведен и вистинољубив маж, кој им приготви 38 букви, едно по образ на грчката азбука, а други според словенскиот јазик.
„За буквите“
од Црноризец Храбар
(1754)
Но ако еден народ ги изменува својот јазик и својата вера во едно кусо време и под силно туѓи влијание, самиот без свест однесувајќи се кон таа измена, тогаш тој се откажува од самиот себеси и од неговите интереси и се предава и себеси и нив на еден посилен народ, којшто ќе постапи со него и со нив како што ќе му биде потребно; Значи, да се откаже еден народ од својот јазик значи да се откаже тој и од самиот себеси и од своите интереси; значи да престане да гледа на себе со свои очи, да суди за себе и за другите со својот ум и разум, а да чека укажување за сѐ отстрана.
„За македонцките работи“
од Крсте Петков Мисирков
(1903)
Револуцијата напролет само ќе нѐ уништи наполно нас и ќе ги уништи плодовите добиени од неа досега, зашто таа ќе биде насочена не против Турција, а против неа и реформаторските сили и затоа што тоа ќе биде не по наши сметки, а по сметките на некоја голема сила и некои мали балкански држави што ќе нѐ натераат нас да се дигаме, а после ќе нѐ остават на сретпат; најпосле, затоа што ако ние против сите аргументи на здравиот разум пак подигнеме востание, ќе бидеме само основа на дипломатска борба меѓу реформаторските држави и некоја трета, која борба ќе се сврши само со нашето поништување.
„За македонцките работи“
од Крсте Петков Мисирков
(1903)
Тие раководци ги прават сите усилби да ги покажат мотивите и самото движење како што им се сака ним; ама работата е оти не само ние, ами и другите имаат разум и очи да видат и да разберат како е вистината.
„За македонцките работи“
од Крсте Петков Мисирков
(1903)
ЈОРДАН: Ветер е тоа, не е мерак! Има очи да види и разум да мисли.
„Печалбари“
од Антон Панов
(1936)
Како го сфатил Хегел „самодвижењето“ на „апсолутниот дух“, саморазвивањето на категориите на „светскиот разум“?
„Значењето на Хегеловата филозофија“
од Кочо Рацин
(1939)
Хегел никојпат не тврдел дека човечкиот субјективен „светски разум“ го создава движењето на категориите на „објективизираниот апсолутен дух“ во природата или општеството (неговата дијалектичка филозофија го признаваше приматот на надворешниот, „објективизираниот светски разум“ над самоспознатиот, „субјективниот разум“ кај човека), туку верувал дека во неговата филозофија „апсолутниот дух“ се „самоспознал“.
„Значењето на Хегеловата филозофија“
од Кочо Рацин
(1939)
Самото спротивставување, борбата и слевањето на овие спротивни тенденции го создава движењето на категориите на „светскиот разум“, го обусловува „немирот“ и „саморазвивањето на апсолутниот дух“.
„Значењето на Хегеловата филозофија“
од Кочо Рацин
(1939)
ВАСИЛКА: Да имаш што да повелаш, ќерко. Ај пак, господ ум и разум да даде!
„Антица“
од Ристо Крле
(1940)
Сепак знаев дека се израмнуваме: мојот дух се наоѓаше во неговата едноставна војничка блуза без ордени додека јас размислував со неговиот разум.
„Кловнови и луѓе“
од Славко Јаневски
(1956)
По вторпат иницијал, врел жиг низ теме до сржта на разумот.
„Две Марии“
од Славко Јаневски
(1956)
Еднаш, по таа чудна ноќ проведена крај заспаниот човек со уништен разум, се обидов во едно друштво да ја прераскажам одисејата на скитникот.
„Кловнови и луѓе“
од Славко Јаневски
(1956)
И во тој напор на уловена ѕверка, бараше причини и ги дробеше пцостите под јаките заби борејќи се за здив - тој лекар, тој проклет љубоморен лекар - но горилата го влечеа со себе, мирни и со животински разум во очите.
„Месечар“
од Славко Јаневски
(1959)
Во неподвижниот негов разум не воскреснуваше ништо друго освен неговото минато и тој се иправи и седна крај прозорецот на крцкавиот кревет натопен со семожни мириси на грев.
„Месечар“
од Славко Јаневски
(1959)
Не брзаше да надене некого на рогови без да го пресмета тоа со сила на најголем разум на светот.
„Месечар“
од Славко Јаневски
(1959)
Морам да признам дека и неа одвреме-навреме разумот ја напушташе.
„Го сакате ли Дебиси“
од Лазо Наумовски
(1973)
Свесен за својот крај, со последната капка здрав разум, се изгубил во планината и никогаш ништо повеќе не се слушнало за него. Умрел на волчешки начин.
„Бојан“
од Глигор Поповски
(1973)
